İSTANBUL’DAN SATIRBAŞLARI (Son Bölüm)

İstanbul’da Satırbaşları yazı dizisinin sonuna gelindi. Buraya kadar genelde İstanbul ile ilgili az bilinenler ve farklı bakış açıları ele alınmaya çalışıldı. Dünyanın en tarihi ve köklü şehirlerinden olan İstanbul ile ilgili binlerce kitap, dergi ve yayın yapıldı. Binlerce yazılı ve görsel çalışma yapıldı. Hepsi de farklı yada benzer açılardan İstanbul’u ele aldı. Burada mümkün olduğunca İstanbul’u ilkçağ öncesinden yüz yıl öncesine kadar yani Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar ele aldık. Zaten ondan sonrası bu günkü gelişen teknoloji sayesinde her açıdan bulmak mümkündür. Bu nedenle yazı dizimizin son yazısında ilginç ve 90 yıl öncesinin İstanbul konularından bir kısmını ilgi ile okuyacağınızı umarız.

Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul¹:

Osmanlı İmparatorluğunun yaklaşık son beş yüz yılında imparatorluğa başkentlik etmiş olan İstanbul’un durumu Cumhuriyet’in ilanı ile bir süre gerilemiştir.

“Yedi yüz yıl varlığını sürdürmüş olan bir imparatorluk sistemi, Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü on yılı sonunda hiçbir iz bırakmadan yok olmuş gibi görülüyordu. Neredeyse bin yıl boyunca dünya sisteminin önemli parçası olan rejim, uzunca bir süre kullanılan yönetim araçlarının siyasal kapasitesini tüketmesiyle az çok yok olmaya yüz tutmuştu.²” Yani Cumhuriyet’in ilanından sonra İstanbul’un ülke yönetiminde etkisi çok gerilemiştir. Ancak günümüze bakıldığında Türkiye Cumhuriyeti’ni yönetenlerin çoğu İstanbul’un Belediye yönetimindeki başarılarını ülke yönetimine aktarmaktadır.

Osmanlılar yıkılıp İstanbul başkent özelliğini kaybetmesine rağmen yine Türkiye Cumhuriyeti’nin en kalabalık ve en yoğun nüfusuna sahip, ekonomisi en zengin yeri idi. Bunu 1933 yılındaki Dâhiliye Nezareti (İçişleri Bakanlığı’nın) rakamlarında da görmek mümkündür:

İstanbul şehri nüfusu 1927 yılı itibarıyla 690.857 kişidir. Bunların ayrıntısı şöyledir:

Bekar nüfus: 333.144

Evli nüfus : 276.542

Dul nüfus : 72.421

Boşanmış : 8.411
Meçhul nüfus: 339

Burada görülüyor ki bekar nüfus evli nüfustan daha fazladır. İstanbul’a çalışmaya gelen, gurbete gelen nüfusu oluşturmaktadır. Bekar nüfüsün olması, İstanbul’un sanayi için yeniden yapılanma ve inşaat için Türkiye’nin her yerinden gurbete gelen insanları oluşturur. Bu durum aşağıdaki İstanbul’da bina sayısı incelendiğinde daha bariz şekilde ortaya çıkmaktadır.

İstanbul’da bina sayıları

Ev: 89762

Apartman: 1441

Otel: 169

Han:545

Baraka: 3170

Bekâr odaları: 491

Mektep: 481

Kışla: 30

Resmi Binalar: 303

Belediye Binaları: 67

Hastane:49

Karakol. 143

Cami: 487

Kilise: 192

Havra:41

Sinema ve tiyatro: 61

Fabrika: 356

Hamam: 140
Garaj: 218

Ahır: 1353

Fırın: 380

İstanbul’da otelden çok han ve handan çok daha fazla baraka vardır. Bu durum İstanbul’a gurbete gelen insanların barınma sorununu çözmesi içindir. Bu da İstanbul’da gurbetçi akını olduğunu ortaya koymaktadır. 1. Beş Yıllık Kalkınma planı ile İstanbul’un sanayileşmesi için ticaret alanında gelişmesi için ilk adımlar atılmaya başlanmıştır. Bunlar için öncelikle bina gereklidir. Bina yapımları için işçi gereklidir. İşçi de ağır iş olduğundan İstanbul’da yaşayan elit tabakanın yapacağı iş değildir. Ancak Anadolu’dan gelen gurbetçiler gereklidir. İstanbul’a öncelikle amale lazımdır. Sonra inşaat işçisi lazımdır. Sonra fabrikalarda çalışacak ara eleman lazımdır. Bunlar gurbetçilerdir. Gurbetçiler, barınma sorunu olarak öncelikle han ve barakalarda ve bekar odalarında yaşamak zorundadır. O nedenle yukarıdaki istatistik bilgiye bakıldığında han ve baraka sayısının resmi binalardan, karakollardan, okullardan fazla olduğu ortaya çıkmaktadır.

İstanbul’da temizlik işlerinde araçlar şöyledir:

Kar makinesi: 1
Arazöz : 6

Çöp kamyonu:27

Çöp arabası: 355

El arabası : 285

Çöp sandığı: 250

Hayvanat : 358

Temizlik işlerinde çalışan amele sayısı İstanbul genelinde şöyledir:

Adalar Belediye Şubesi ………………………………….: 60

Bakırköy Belediye Şubesi ………………………………: 38

Beyoğlu Belediye Şubesi ……………………………….:390

Eminönü Beldiye Şubesi ……………………………….:280

Fatih Belediye Şubesi…………………………………….:172

Kadıköy Belediye Şubesi ………………………………: 190

Sarıyer Belediye Şubesi………………………………..: 53

Üsküdar Belediye Şubesi ……………………………..: 120

Toplam ………………………………………………………: 1275 amele olarak kayıtlarda vardır.

Cumhuriyet başlarında Haydarpaşa

İstanbul’da yıllık mezbaha durumu

İstanbul’da belediye tarafından inşa ettirilmiş mezbahalarda kesilen hayvan sayısı 1932 yılına göre yıllık kesim sayısı olarak şöyledir:

Koyun: 431.365

Keçi: 50182

Kuzu: 231674

Oğlak: 3099

Öküz: 19927

İnek: 5717

Manda: 4125

Dana: 1278

Domuz: 1415

Ayrıca aynı kaynakta belirtilen ek notta “eski senelere nazaran mezbahada günde vasati 1268 koyun ve 96 sığır, yedi domuz kesilmektedir” diye ek bilgi vardır³.

İstanbul’da itfaiye durumu:

İstanbul Belediyesi itfaiye teşkilatı bir müdüriyet ile yedi grupten ve bir tahrip müfrezesi ile iki yangın ihbar merkezinden ibarettir. İstanbul itfaiyesince 1932 yılında kullanılan araç gerek şöyledir⁴:
Kılavuz: 7 adet

Nakliye kamyoneti: 1

Büyük pompa: 5

Tahrip Kamyoneti: 5

Motopomp bulunan kamyonet: 7

Motopomp: 10

Merdivenli otomobil: 2

Arozöz: 22

Motorbot: 1

Üç tekerlekli Opel Kamyonu: 1

Ayrıca İstanbul Belediyesi teşkilatında 17 amir, 60 şoför ve kaptan, 210 çalışan vardır.

İstanbul’daki nakil vasıtaları

Yaklaşık 90 yıl önce İstanbul’da başlıca nakil vasıtaları, tramvay, tünel, vapur ve motor ile çeşitli kara vasıtaları ve kayık ve sandal gibi deniz vasıtaları vardır.

İstanbul şehir sınırları içinde toplam 45.297 kilometre tramvay hattı vardır. Bu hatlardan olan İstanbul ve Bey tramvay arabası sayısı 320’dir. Bunlardan günde 249 u kullanılmakta idi. Bu hatta yıllık toplam yolcu sayısı 60.773.443 idi. Üsküdar mıntıkasında kullanılan tramvay arabası miktarı 24 olup günlük kullanılan tramvay arabası sayısı 16’dır. Bu mıntıkadaki yıllık yolcu sayısı 2.463.766 olmuş idi. Bu tramvay hatları en son olarak 1964 yılında kaldırılmıştır.

Ayrıca Beyoğlu’na çıkmak için Galata ile Karaköy arasında 570 metrelik tünel vardır. Bu tünelde 1933 senesindeki kaynağa göre önceki yıl için geçen yolcu sayısı 8.426.846’dır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında tünel girişi

Deniz araçları içerisinde Şirket-i Hayriye, Haliç ve Akay vapurları vardı. Akay idaresince nakil olan yolcu sayısı 11.514.388 olup, Şirket-i Hayriye aracından nakil olunan yolcu sayısı 10.112.040 olmuş idi.

Bundan başka Anadolu Bağdat demiryollarının banliyö seferleri vardır. Anadolu Banliyo hattından nakil olan yolcu sayısı 3.376.341 olup Avrupa yakasından nakil olan yolcu sayısı 3.964.583’tür.

Bunlardan başka 90 yıl önce İstanbul’da bulunan kara araçları arasında 1070 taksi, 708 hususi otomobil, 115 otobüs, 78 kamyon ve 299 kamyonet vardır.

İstanbul’daki özel deniz araçları arasında 75 romorkör, 99 duba, 931 kayık, 2283 sandal, 36 taka, 46 tenezzüh motoru, 48 kotra, 11 istimbot, 105 çektirme, 261 salapurya, 144 orta kayık, 37 bombarta vardır.

Taksim’de hastahane

İstanbul’da aydınlatma sistemi

İstanbuldaki elektrik şirketi İstanbuldaki aydınlatma işini gerçekleştirmektedir. Bunun ile ilgili olarak şehir aydınlatması için 1020 si meccani ve 1534’ü ücretli olmak üzere 2554 aydınlatma lambası vardır.

İstanbul’daki Su İdaresi

İstanbul Su İdaresi, Terkos gölünden şehre su getirilmektedir. Terkos suyunun dağıtım miktarı 102.312’si resmi, 4.844.300’ü özel tahsisat ve 221.205’i (metreküp) meccani dağıtım vardır. Ayrıca sokakları sulamak üzere toplam dağıtılan su miktarı 5.178.538 metreküp su miktarı dağıtılmıştır.

Bakırköy Fildamı Su havuzu

Şehir sularına gelince Taksim Suları, Kırk çeşme Suları, Millet Suyu, Kayışdağı Suyu, Karakulak Suyu, Aksu ve Memba suları ile İstanbul halkına su ulaştırılmakta idi. Ayrıca memba suları arasında Sırmak, Kabakulak, Çubuklu, Göztepe, Büyükçamlıca, Küçükçamlıca, Tomruk, Kirazlı, Müftükuyu, Taşdelen, Kanlıkavak, Hünkar, Çırçır, Kayışdağı, Keçe ve Hamidiye memba suları da 90 yıl önce İstanbul halkının hizmetinde idi.

HAŞİM ALBAYRAK KİMDİR?

Tarih öğretmenliği alanında uzman öğretmen

Spor Yönetimi alanında uzman

Cumhuriyet Eğitim Müzesi Kurucu ve Eski Müdürü

İl Milli Eğitim AR-GE eski yöneticisi

İl Milli Eğitim Özel Eğitim Bölümü Araştırmacısı

Tarih Ve Nostalji Derneği Genel Başkanı

İstanbul Saha Komiserleri Derneği eski İstanbul Başkan yardımcısı

Trabzonlu Eğitimciler Derneği Kurucu Başkanı

Türkiye Eğitim Bilimleri Sendikası (Eğitim Bir-Sen) eski yönetici ve delegesi

Trabzon Dernekler Federasyonu Kurucularından ve eski Onur Kurulu üyeslerinden

Trabzon Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi

EYABİR Eğitimci Yazarlar Birliği Platformu Başkanı

Eğitim Tarihi, Doğu Karadeniz Tarihi, Osmanlı Arşivleri araştırmacısı

Ulusal basının güçlü sesi Önce Vatan Gazetesi’nin fahri yazarlarından

1958 yılı Of doğumlu olup Trabzon Yüksek Öğretmen Okulu Tarih bölümünü bitirdikten sonra Marmara Üniversitesi Sağlık Bil. Ens. Beden Eğitimi Bölümünde Spor Yönetimi alanında yüksek lisans tamamlamıştır.

1982 yıldan bu yana öğretmenlik yapmaktadır. Tarih alanında da Uzman öğretmen olan Haşim Albayrak, bir dönem İstanbul Cumhuriyet Eğitim Müzesi kurucu müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi Müdür yardımcılığı görevlerinden sonra Fatih ve Esenler ile Zeytinburnu’nda birçok okulda müdürlük yaptı. En son olarak Bakırköy Gazi Ortaokulunda 2019-2022 yılları arasında okul müdürlüğü yapmıştır.

Haşim Albayrak’ın yayınladığı kırktan çok eser arasında Doğu Karadeniz’de Etnik Yapılanmalar ve Pontus, Of ve Çaykara, Saçaklızadeler, Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları, Dede Korkut Kahramanı Kanturalı (Tarihi roman), Osmanlı Arşivlerinde Trabzon Belge Özetleri, Doğu Karadeniz Muharebeleri ve Of Direnişi, Çaykara Sultanmurat Savaşları gibi Doğu Karadeniz araştırma kitapları vardır. Bunların dışında Engelliler Eğitiminin Tarihsel Gelişimi (2014), İstanbul Eğitim Belgeseli (1998), 2011 Van- Erciş Deprem Şehidi Öğretmenlerimiz (2011), Osmanlı Belgelerinde Mesleki Eğitim (2003) gibi eğitim tarihi kitapları ve 4. Murat, İstanbul Fatih Fetih, Fatih’in Asrı İstanbul gibi araştırma kitapları vardır. Bunların yanı sıra yedi adet Karadeniz Fıkraları kitapları da vardır. Son zamanlarda ise genelde soy ve sülale tarihi alanındaki araştırmaları ve Dede Korkut hikâyeleri konulu tarihi romanlar, eğitim tarihi ve Doğu Karadeniz tarihi üzerine araştırma ve roman çalışmaları yapmaktadır. Bunların yanı sıra Yazarlık ve Yazma Beceri seçmeli derslerine girdiği öğrencileriyle birlikte Hayal Kumbarama İlk Kuruş(Zeytinburnu,2018), Zeytinburnu Yazıları (Zeytinburnu, 2019, Annemim Yemekleri (Bakırkör, 2020), Korona Günlükleri (Bakırköy 2021) ve Yaşadığımız Bakırköy (Bakırköy, 2022) adlı kitapları hazırladı. Ayrıca Önce Vatan Gazetesinde çok sayıda yazıları ve yazı dizileri yayınlandı.

Haşim Albayrak, Eğitimci Yazarlar Birliği Platformu Başkanlığı, Tarih ve Nostalji Derneği Başkanlığı, Trabzonlu Eğitimciler Derneği Kurucu Başkanlığı gibi birçok dernekte başkanlık yaptı. Ayrıca, Trabzon Dernekler Federasyonunda yöneticilik, İstanbul Futbol Saha Komiserleri Derneğinde ve Tüm Eczane Teknikerleri Derneği’nde ile İDEMM Folklor Kurumu’nda yönetin kurulu üyeliği ve Başkan yardımcılığı gibi görevlerde bulundu. 2071 Milli Gençlik Derneği Eğitim Komisyonu başkanlığı gibi yöneticilik görevlerinin yanı sıra Türkiye Yazarlar Birliği İstanbul Şubesi, Trabzon Yazarlar Birliği, Türkiye Eğitim Bir-Sen Sendikası, Trabzonspor kulübü üyeliklerinin yanı sıra birçok sosyal ve spor derneğinde de üyeliği bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul Esener’de Esenler Belediyesi ve Tarih ve Nostalji Derneği işbirliği içinde açılan Avas Antik Pazar’ının da dernek adına başkanlığını yapmaktadır.

Haşim Albayrak, eğitim tarihi üzerine ve Doğu Karadeniz Tarihi üzerine yaptığı araştırmalar, kitaplar, eğitim ve kitap sergileri, İstanbul, Osmanlılar, Eğitim Tarihi, Engelliler Tarihi ve Doğu Karadeniz üzerine ulusal ve uluslararası konferans, panelleriyle, kitaplarıyla ve Doğu Karadeniz Fıkraları kitaplarıyla tanınmaktadır.