Ketojenik diyet, makro besin öğeleri olan karbonhidrat, protein ve yağların standart beslenme şeklinden farklı düzenlenmiş halidir. Ülkemizde yayınlanan beslenme rehberlerinde, sağlıklı bireyler için makro besin öğesi dağılımının karbonhidrat için %50-60, protein için %12-15, yağ için ise %30 şeklinde olması gerektiği önerilir. Ketojenik diyette ise karbonhidrat alımı %5 oranlarına kadar iner, sanıldığı kadar aşırı olmayan protein (kilo başına 1 gr) ve kaliteli yağlardan oluşan yağ grubu %75-80 olarak planlanır.
Karbonhidrat alımı sınırlandırıldığı için beynin ana enerji kaynağı olan glikoz vücutta yetersiz kalır ve beyine enerji sağlamak için karaciğerde keton cisimleri denen maddeler üretilmeye başlanır. Böylelikle vücut, ketojenik diyetin amacı olan ketozis evresine girmiş olur. Keton cisimleri sinir hücresindeki mitokondriyal tahribatı düzeltir, insulin duyulan ihtiyaç azalır. Çeşitli bilimsel çalışmalarda başta epilepsi olmak üzere insulin direnci, kanser, hafif bilişsel bozuklukta olumlu etkileri görülmüş.
Vücudun ketosise girdiğini anlamak için belirli yollar vardır. Bunlar şu şekildedir;
• Vücutta artmış keton cisimleri idrar yoluyla atıldığı için idrara çıkma artar.
• İdrar çıkışı arttığı için sıvı kaybı da artar ve buna bağlı ağız kuruluğu gelişir.
• Keton cismi olan aseton arttığı için nefeste aseton kokusu oluşur.
• Vücutta enerji artışı hissedilir.
Ayrıca idrardaki keton cismi seviyesini ölçen keton şeritleri ile de vücudun ketosiste olup olmadığına dair fikir sahibi olmak mümkündür.
Ketojenik Diyet Çeşitleri
Ketojenik diyette yağların diğer besin öğelerine oranı uygulayacak olan kişiye göre farklı şekillerde ayarlanabilir. Oranlar genellikle 5/1, 4/1, 3/1, 2/1, 1/1 şeklindedir. Pay kısmı yağları, payda kısmı ise karbonhidrat ve proteinlerin toplamını ifade eder. Diyetteki yağ oranı arttıkça uygulanabilirliği ve sürdürebilirliği azalır. Diyetin yağ oranı kişinin sağlık durumu, kan değerleri, sahip olduğu hastalıklara göre diyetisyen ve doktorun uygun gördüğü şekilde ayarlanmalıdır. Ketojenik diyetin yol açabileceği sağlık sorunları sebebiyle bazı kişilerin uygulaması sakıncalı olabilir ve mutlaka bir sağlık profesyoneli gözetiminde uygulanmalıdır.
Ketojenik Diyetin Riskleri Nelerdir?
Beslenme rehberlerinin önerdiği beslenme şeklinden oldukça farklı olan ketojenik diyetin uzun süre uygulanmasının sağlık üzerine olumsuz etkileri olabilir. Bu etkilerin çalışmalarla kanıtlanmış olanları şu şekildedir;
• Ketojenik diyette yağ oranı oldukça yüksek olduğu için kan lipit profili olumsuz etkilenebilir. Besinlerle alınan yağ miktarı, özellikle doymuş yağ, artışına bağlı olarak kan kolesterol, trigliserit ve apolipoprotein seviyeleri artar. Bu değerlerin artması kalp-damar hastalıkları için yüksek risk oluşturur.
• Ketojenik diyet, genellikle vücudun ihtiyacı olan enerjiden daha düşük enerji içerir. Bir uzman tarafından kişinin genel durumu iyi takip edilmeli.
• Diyete alışana kadar kas krampları, çarpıntı, yorgunluk, üşüme, omuz ağrısı, kabızlık, sırt ağrısı, karın ağrısı, şişkinlik, baş ağrısı, gerginlik gibi şikayetler oluşabilir. Diyeti uygulama süresi ve takibi bu noktada çok önemli.
• Uzun süreli ve kontrolsüz uygulandığında sağlıksız sonuçlar doğurabilir. Uzman takibinde hastalığın tedavi sürecine uygun planlanmalıdır.
Ketojenik Beslenme Nasıl Kilo Vermeye Yardımcı Olur?
Kilo vermenin altın kuralı harcanan enerjinin alınan enerjiden daha düşük olması yani enerji açığı oluşturulmasıdır. Ketojenik diyetler; vücudun ihtiyacı olan enerjiden daha azını içerir, böylelikle enerji açığı oluşur. Ayrıca yağların midede kalma süresi karbonhidrat ve proteinlere göre daha fazladır. Midede kalma süresinin uzun olması sindirilmesinin daha uzun sürmesi anlamına gelir. Sindirilme süresi uzun olduğu için kan şekerini karbonhidratlara göre daha yavaş yükseltir ve tokluk süresini artırır. Bunların sonucunda ketojenik diyet uygulayanlarda kilo kaybı görülür.
Ketojenik Beslenmenin Sağlığa Faydaları
Ketojenik beslenmenin kesin olarak faydasının olduğu bilinen tek hastalık epilepsidir. Semptomları ilaçla kontrol altına alınamayan hastalarda doktor ve diyetisyen kontrolünde ketojenik diyet uygulanmasının hastalığın seyrini iyileştirdiği görülmüştür. Otizm, alzheimer gibi hastalıklar üzerine etkisi üzerine de uzun zamandır çalışılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalara göre kan şekerinin daha yavaş artmasını sağladığı için diyabet komplikasyonlarını azalttığı, kilo kaybına olan etkisi ile de obezite tedavisinde kullanılabileceği söylenmektedir. Kan kolesterol düzeylerinde artışa sebep olsa dahi kalp-damar hastalıklarına sebep olmayacağı ve hatta kalp-damar hastalıklarına karşı koruyucu olduğu gösterilen çalışmalar vardır. Tüm bu çalışmalara rağmen epilepsi hastalarına olan olumlu etkisi dışındaki sağlık etkileri kesin olarak kanıtlanmamıştır, daha ileri çalışmalara ihtiyaç vardır.
Ketojenik Diyet Menüsü Nasıl Olmalı?
Diyetin besin öğerleri oranları ve gramajları çok önemlidir. Dolayısıyla uzman tarafından porsiyon ölçülerinin net olarak hazırlanmış olması gerekir. Ketojenik diyetin menüsünde hayvansal besinlerde genellikle sınırlama yapılmaz ancak özellikle karbonhidrat kaynağı olan bitkisel besinlerde sınırlama yapılır. Diyet menüsünde protein kaynakları yanında yağ içeriği yüksek soslarla lezzetlendirilmiş salatalar tüketilir. Beslenmedeki karbonhidratı azaltıp yağı artırmak için tüketilebilecek besinler ve sınırlandırmalar aşağıdaki gibi olmalıdır.
Et ürünleri: Dana, koyun, kuzu, tavuk, hindi, balık etlerinin tamamı, yumurta.
- Yağ oranı yüksek süt ürünleri: Krema, kaymak, kaşar peyniri, tam yağlı sert peynirler (Peynirin sertlik oranı arttıkça içindeki karbonhidrat oranı azalır), tereyağı.
- Yeşil yapraklı sebzeler: Pazı, ıspanak, roka, lahana, tere vs.
- Toprak üstü sebzeler: Karnabahar, brokoli.
- Yağlı tohumlar: Badem, kaju, ceviz, fındık, ay çekirdeği vs.
- Glisemik indeksi düşük olan böğürtlengiller: Yaban mersini, karadut, frambuaz, böğürtlen.
- Yağ oranı oldukça yüksek olduğu için avokado.
- Yağlar: Zeytinyağı, susam yağı, çörek otu yağı, hindistan cevizi yağı (doymuş yağ oranı yüksek olduğu için yüksek miktarda kullanılmamalı).
- Tatlandırıcılar: Stevia gibi karbonhidrat oranı düşük tatlandırıcılar.
Ketojenik diyette yasak olan besinler ;
- Tahıl ürünleri: Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, pirinç.
- Basit şeker içeren ürünler: Bal, pekmez, akçaağaç şurubu, agave, şeker içeren paketli ürünler.
- Meyveler: Karbonhidrat içeriği yüksek olduğu için serbest olarak belirtilen dışındaki tüm meyveler ve meyve suları.
- Kök sebzeler: Patates, tatlı patates.
- Baklagiller: Nohut, kuru fasulye, mercimek vs.
