...dünden devam
Atatürk Amerikalı General Harbord ile görüşmesinden Büyük Nutuk’da şu sözlerle bahsetmektedir: “Efendiler, hatırlarınızda olsa gerektir ki, memleketimizde ve Kafkasya’da incelemeler yapmak üzere Amerika hükümeti General Harbord’un riyaseti altında bir heyet göndermişti. Bu heyet Sivas’a geldi. 22 Eylül 1919 günü General Harbord ile uzun uzadı ya konuştuk. General’e, milli harekâtın maksat ve gayesi ve milli teşkilât ve birliğin ortaya çıkış sebebi, gayrimüslim unsurlara karşı olan hissiyat ve yabancıların memleketimizdeki olumsuz propagandası ve icraatı hakkında tafsilatlı ve delilli olarak beyanatta bulundum. General’in bazı garip sorularına da muhatap kaldım. Meselâ, Milletiniz tasavvur edilebilen her türlü teşebbüs ve fedakârlıkta bulunduktan sonra dahi muvaffak olunamazsa ne yapacaksın? Verdiğim cevapta -hatırımda aldanmıyorsam- demiştim ki: Bir millet mevcudiyet ve bağımsızlığını temin için tasavvur edilebilen teşebbüsleri ve fedakârlığı yaptıktan sonra muvaffak olur. Ya muvaffak olamazsa demek, o milletin ölmüş olduğuna hükmetmek demektir. Dolayısıyla Millet hayatta oldukça ve fedakârane teşebbüslerine devam eyledikçe muvaffakiyetsizlik söz konusu olamaz. Generalin sorduğu sorudan asıl maksadın ne olabileceğini araştırmak istemedim. Fakat verdiğim cevabın O’nun tarafından takdirle karşılandığını bugün yeri gelmişken zikretmek isterim.” II. Lozan Barış Konferansı Döneminde Dış Politika Atatürk, Türk Milleti’ni düşmanla antlaşmaya dayanan barış ve huzur ortamına kavuşturmak için İstiklâl Savaşımızda kesin zaferin elde edilmesi gerektiğinin idraki içinde olmuştur. Atatürk bunu da gerçekleştirmiştir. ATATÜRK 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü Samsun’da başlattığı kurtuluş, millî bağımsızlık ve egemenlik mücadelesini 9 Eylül 1922 Cumartesi günü Ordumuzun İzmir’e girmesiyle kesin askerî zaferle sonuçlandırmıştır. Bu kesin sonucu getiren de O’nun verdiği emirle 26 Ağustos 1922 Cumartesi günü şafakla başlayan Büyük Taarruzun 30 Ağustos Çarşamba günü Büyük Zaferle sonuçlanması olmuştur. İşte bu kesin Zafer üzerine Vatanımızı işgal etmiş bulunan İtilâf Devletleri Ankara Hükümeti’ne mütareke teklif etmişlerdir. Ankara Hükûmetiyle 11 Ekim 1922’de imzalan Mütareke ile Osmanlı İmparatorluğu siyaseten ve hukuken sona ermiştir. Mudanya Mütarekesi müzakereleri sırasında teati edilen notalarla arış görüşmeleri için Lozan’da bir Konferans toplanmasına karar verilmiştir. Savaş alanında Millî Mücadele zaferle sona ermişse de millî müstakil varlığımız için yapılacak daha çok ve büyük işler vardı. Çünkü Vatanımız, Balkan Savaşlarında, Birinci Dünya Harbi yıllarında, işgal döneminde, kurtuluş ve istiklâl savaşımız sırasında harap olmuştu. Kaynakları tükenmiş, çok fakirleşmişti. Öncelikle, savaş durumunun hukuken de sona erdirilmesi gerekiyordu. Milletimiz kendi bağımsız ve egemen Devletine sahip olmalıydı. Bu Devlet uluslararası plânda tanıtılmalıydı. İç ve dış güvenlik sağlanmalıydı. Milletin yaraları sarılmalı; ülke yeniden inşa edilmeli, neredeyse durmuş vaziyetteki ekonomik hayat harekete geçirilmeliydi. Köklü inkılâpların gerçekleştirilmesine, çağdaş reformların yapılmasına, eğitim alanında hızlı hamlelere ihtiyaç vardı. Ordumuzun yeniden yapılandırılması ve donatılması da ihmal edilemezdi. Bu muazzam işlerin gerçekleştirilebilmesi için de Türkiye’nin dost dış yardımlara ve siyasî, diplomatik ve ekonomik desteğe de elbette ihtiyacı olacaktı. Bütün bu gerçekler Türkiye’nin bölgesinde uzun yıllar barış ve güvenlik içinde yaşamasını zorunlu kılıyordu. Bunun için de dostane yaklaşımlarla barışçı ve dengeli bir dış politika izlenmesi gerekiyordu. Atatürk daha iki yıldan fazla bir süre önce 17 Ocak 1921 tarihinde United Telegraph Gazetesi Muhabirine verdiği mülâkatta, kendisine tevcih edilen “gelecekte ne gibi bir politika izleyeceksiniz?” sorusuna şu cevabı vermişti: “Memleketimiz haraptır; milletimiz fakirdir, eğitimimiz aşağı seviyededir, ekonomimiz zayıftır. Memleketimizi imar ve milletimizi aydınlatma ve refaha kavuşturma yegâne ve kat’i emelimizdir. Binaenaleyh sulh ve sükûn içinde medeniyetin ciddî çalışmalarına muhtacız. Gelecekteki politikamız bu ihtiyaçları tatmine matuf olacaktır.” TBMM Hükûmeti’nin İsmet Paşa başkanlığında Lozan Barış Konferansı’na katılan Heyeti, Lozan Konferansı’nın “kurtlar sofrası” mahiyetindeki masasında ve bu masanın üzerine kurulduğu kaygan diplomasi zemininde cereyan eden çetin diplomatik müzakereler sonucunda, Türkiye’yi çevreleyen iç ve dış ağır şartların gerektirdiği amaç ve hedeflere uygun bir Antlaşma elde etmiştir. Atatürk’ün emsalsiz önderliğinde kazandığımız İstiklâl Savaşımız, TBMM Hükûmeti’nin Dışişleri Bakanı İsmet Paşa’nın 24 Temmuz 1923 Salı günü Lozan Barış Konferansı’nda imzaladığı Barış Andlaşması ile taçlanmıştır. Atatürk’ün Andlaşma’nın imza edildiği gün İsmet İnönü’ye gönderdiği tebrik mesajının Büyük Nutuk’ta yer alan metni şöyledir: “Lozan’da Delege Heyeti Reisi, Hariciye Vekili İsmet Paşa Hazretleri’ne, Millet ve Hükümet’in Zatıâlileri’ne vermiş olduğu yeni vazifeyi muvaffakiyetle tamamladınız. Memlekete bir dizi faydalı hizmetlerden ibaret olan ömrünüzü bu defa da tarihi bir muvaffakiyetle taçlandırdınız. Uzun mücadelelerden sonra vatanımızın barış ve bağımsızlığa kavuştuğu bugünde parlak hizmetiniz dolayısıyla Zatıalinizi, muhterem arkadaşlarımız Rıza Nur ve Hasan Beyleri ve mesainizde size yardım eden bütün Delege Heyeti üyelerini teşekkürlerle tebrik ederim. Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Başkumandan Gazi Mustafa Kemâl” Atatürk, Büyük Nutuk’unda Lozan Barış Antlaşması’nı şu ifadelerle değerlendirmiştir: “….Bu andlaşma, Türk Milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş büyük bir suikastın yıkılışını ifade eder bir vesikadır. Osmanlı devrine ait tarihte, emsali görülmemiş bir siyasi zafer eseridir!” Lozan Barış Antlaşması, Türkiye’nin, mutlak bağımsız ve egemen bir devlet ve milletlerarası camianın hukuken eşit bir üyesi olarak doğduğunu tescil eden belgedir. TBMM’nin 29 Ekim 1923 günü “Türkiye Cumhuriyeti” olarak ilân ettiği Devletimizin tapu senedi mahiyetindedir. Lozan Antlaşması, aynı zamanda da genel olarak dış siyasetimizin, özel olarak da Kıbrıs ve Türk-Yunan münasebetlerine dair strateji ve politikalarımızın “ahde vefa” ilkesi esas alınarak yürütülmesinde on yıllar boyunca gözettiğimiz dengelerin oluşturulmasını sağlayan unsurlar manzumesidir. Bu dengeler için dış siyaset terminolojimizde “Lozan dengesi” kavramı kullanılmaktadır. Konferans döneminde, Atatürk TBMM’de Türkiye’nin Lozan Barış Konferansı’na barış elde etme amacıyla katılmış olduğunu vurgulayan konuşmalar yapmıştır. Bu konuşmaları internette TBMM kaynaklarında okumak mümkündür. III. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurulmasından İtibaren Atatürk Döneminde Dış Politika Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonraki dönemde Atatürk’ün Liderliği altında takip edilen dış siyasetimize ve elde edilen başlıca sonuçlara gelince: Her şeyden önce şunu vurgulamak istiyorum: Lozan Antlaşması’ndan sonra Türkiye’nin stratejik önemi azalmamış, aksine artmıştır. Gerçekten, 1923’ten sonra Türkiye Avrupa’nın bütün güçlü Devletleriyle komşu durumuna gelmiştir. Sovyetler Birliği doğu bölgemizde, İngiltere Irak manda idaresi ve Kıbrıs vasıtasıyla, Fransa Suriye manda idaresiyle, İtalya ise 12 adayı ve Meis’i ele geçirdiği için Türkiye ile sınırdaş olmuşlardır. Güçlü devletlerle sınırdaş komşu olması Türkiye’nin Millî Mücadele’den sonra gerçekçi, dengeli bir dış politika takip etmesini zorunlu kalmıştır. Kuruluşundan itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikasının başlıca şu ana hedeflere yöneldiğini söyleyebiliriz: 1.Millî bağımsızlığımızın ve egemenliğimizin korunması; 2. Yapılan barışın devamlı kılınması; 3. Hayat tarzımızda ve yönetim şeklimizde çağdaşlaşmanın sağlanması. Bu hedeflere ulaşmak için de “ahde vefa” ilkesinin gözetildiği; Türkiye’nin ülkesinde hâkim kılmak istediği demokrasi, laiklik, sosyal adalet, hukuk devleti gibi çağdaş değerlere saygılı devletlerle barış içinde yaşamayı, ilişki ve işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan dengeli bir dış siyaset güdülmüştür. Cumhuriyetimizin ilân edildiği 29 Ekim 1923 günü TBMM’de Devletimizin I. Hükûmeti’nin programını sunan Başbakan İsmet İnönü Türkiye’nin izleyeceği dış politika hakkında şu açıklamalarda bulunmuştur: “Cumhuriyet Hükümeti’nin dış ilişkilerde en temel ilkesi Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve bütünlüğünü sağlam tutarak hayatî menfaatlerini göz önünden ayırmamak esası dâhilinde karşılıklı barışı, huzuru, iyi ilişkileri mümkün olduğu kadar genişletmek ve teyid emekten ibarettir. Sınırdaşlarımızla ve…henüz ilişkilere girmediğimiz devletlerle samimî bir dostluk tesisi için bütün kuvvetimizi sarf edeceğiz. Göreceğimiz hüsnüniyete fazlasıyla mukabele edeceğiz. Bu esaslar dâhilinde Türkiye Cumhuriyeti, hayatî menfaatlerini muhafaza etmek için son derece dikkatli olacaktır.” Atatürk Cumhurbaşkanı olarak 1 Mart 1924 günü TBMM’nin yeni yasama yılını açış konuşmasında “Cumhuriyet’in dış siyasette yüzü düz biçimde ve samimiyetle barışın ve antlaşmaların korunmasına dönüktür” diyerek Türkiye’nin barış siyasetini bir kere daha teyit etmiştir. Atatürk 1 Kasım 1928 günü de TBMM’de dış politikamız hakkında şunları ifade etmiştir: “Dış politikamızda dürüstlük, ülkemizin güvenliği ve gelişmesinin korunmasına önem verilmesi prensibi, davranışlarımıza rehber olmaktadır. Önemli reform ve gelişmeler içinde bulunan bir ülkenin, hem kendisinde hem çevresinde barış ve huzuru gerçek olarak arzu etmesinden daha kolay açıklanabilecek bir konu olamaz. Bu samimi arzudan esinlenmiş olan dış politikamızda, ülkenin korunması, güveninin sağlanması, vatandaşların haklarının herhangi bir saldırıya karşı bizim tarafımızdan savunulması konuları, özellikle göz önünde tuttuğumuz noktalardır. Kara, deniz ve hava kuvvetlerimizi bu ülkede barış ve güvenliği koruyabilecek bir durumda bulundurmaya bu nedenle çok önem veriyoruz. Cumhuriyet hükümeti, uluslararasında güvenlik anlaşmalarının imzalanması için özel bir çaba göstermektedir. Bize önerilen Kellogg Anlaşması’na katılmak için de aynı içtenlikle uygun görüşümüzü bildirdik.” Türkiye Cumhuriyeti uygulayacağı ilân edilen barışçı dış politikanın icabı olarak komşularıyla ve dünyanın diğer belli başlı Devletleriyle dış ilişkiler ağını örmeye başlamıştır. Atatürk, Amerika Birleşik Devletleri’nin dünya siyasetindeki yerinin bilinci içinde olagelmiştir. Millî Mücadele yıllarında muhtelif Amerikan gazetelerine mülâkatlar vermiş; Türkiye’nin ABD ile dostane ilişkiler kurma isteğini dile getirmiştir. Millî mücadelemiz başladığı zaman Osmanlı Devleti ile ABD arasında diplomatik münasebetler 1917 yılında resmen kesilmiş bulunuyordu. Çünkü Birinci Dünya Savaşı’nda iki devlet karşı ittifaklarda yer almışlardı. Osmanlı Devleti’ndeki Amerikan menfaatlerini gözetmeyi İsveç üstlenmişti. Amerika’daki Osmanlı menfaatlerini İspanya korumaktaydı. Bununla beraber, vurgulamak gerekir ki, Osmanlı Devleti ile ABD karşı bloklarda olmalarına rağmen birbirleriyle hiçbir cephede savaşmamışlardır. ABD Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı Devleti ile savaşmadığı için savaş sonunda Osmanlı Devleti’ni parçalamak üzere hazırlanan Sèvres Antlaşması’nı imzalayan devletler arasında yer almamıştır. Bu sebeple de Lozan Barış Konferansı’na savaşın galip devletlerinden biri olarak katılmamıştır. Konferans’ta pasif gözlemci olarak temsilci bulundurmuştur. 24 Temmuz 1923 günü Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasını müteakip, ABD ile Türkiye arasında Lozan’da 6 Ağustos 1923’de ayrı bir Dostluk ve Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmada iki ülke arasında dostluk ilişkilerin kurulması ve normal diplomatik ve konsolosluk ilişkilerinin yeniden başlatılması da öngörülmüştür. Antlaşma’nın imzalanmasıyla birlikte, Amerika’daki Ermeni ve Rum-Yunan lobileri ile bütün Türk düşmanları Rum Ortodoks Kilisesi’ni de kullanarak harekete geçmişlerdir. “Lozan Antlaşmasına hayır!” sloganı altında yeni ve güçlü bir Türk düşmanlığı kampanyası başlatılmıştır. Bu yüzden de Türkiye’nin ABD ile Lozan’da imzaladığı Antlaşma’nın onay için ABD Kongresi’nde oylanması üç buçuk yıl almıştır. 18 Ocak 1927 günü ABD Senatosu’nda yapılan oylamada Antlaşma’nın onaylanması, gerekli üçte iki çoğunluk- 6 oy eksiğiyle – sağlanamadığı için, reddedilmiştir. Bu durumda Türkiye ve ABD, diplomatik ilişki kurabilmesi için ABD Kongresi’nden onay almayı gerektirmeyen yönteme başvurmuşlardır. Nota teatisi yoluyla 17 Şubat 1927 tarihinde bir “modus vivendi” yapmışlardır. Böylece iki Devlet arasında diplomatik münasebet kurulmuştur. Aynı yıl içinde karşılıklı Büyükelçi teati edilmiş ve büyükelçiler görevlerine başlamışlardır. Millî Mücadelemizle ilgili haberler ABD’nin önde gelen gazetelerinde çoğu kez olumlu haber ve yorum konusu olmuştur. ABD’nin ünlü TIME Dergisi Atatürk’ü 1923’de ve 1927’de kapak konusu yapmıştır. Atatürk ile Başkan Roosevelt arasında özel ve resmî plânda çok dostane ilişkiler kurulmuştur. Bu dostluk teati edilen resmî ve özel mesajlara açık olarak yansımıştır.
devam edecek...
