ŞEYHULİSLÂM  ZENBİLİ   ALİ  CEMÂLΠ  EFENDİ!...

Zeyrek   Yokuşu, ma’nevî    ve  uhrevî    Vâdî’nin   Büyük    Sâkin’i,   Şeyhulislâm,   Zenbilli, Ali   Cemâlî   Efendi( 1445-1525)   Fahreddin   er- Râzî’nin   soyundan   gelen,   Cemâleddin-i   Aksrayâyî’nin   torunu,  Ahmed   Çelebi’nin   oğludur.Cemâleddin-i   Atsarâyî’nin   neslindin   geldiği   için,  muasırı   diğer   devlet   ve   ilim   adamları   gibi,  Cemâlî   nisbetiyle   anılır. Zenbilli   Ali   Cemâlî   Efendi,   ilk   tahsilin   Pîrî   Mehmed   Paşa’nın   annesi   tarafından   dedesi   olan   Lârende’li,   Mevlânâ   Hamza’dan   aldı.Ardından   İstanbul’a   gidip,   Molla   Hüsrev   Hazret’lerinin   derslerine   devam   etti.   Molla   Hüsrev   Müftîy-i   Benâm   olarak   ta’yin   edilince   Bursa’ya   giderek   burada   Sultâniye   müderrisi   olan   Mevlânâ   Hüsâmzâde   Mustafa   Efendi’den   ders   okumaya   başladı.   Tahsili   tamamlayınca   Hüsâmzâde   onu   kendisine,  muîd   edindi   ve   kızıyla   evlendirdi.   Fatih   Sultan   Muhammed   Han’ın   saltanaı   sırasında   Edirne’de  Mecîdiye   Ali   Bey   Miedresesi, Hoca   Sadeddin’e   göre   Taşlık   Medresesi   müderrisliği’ne   getirildi.   Ayrıca,   Pâdişah   tarafından   kendisine   5000   akçe   ile   birlikte  elbiseleri   gönderildi.   Karamânî   Mehmed   Paşa  vezîriâzam   oluncu   siyâsî    rakibi   Sinan   Paşa   ile   Zembilli   Ali   Cemâlî   Efendi   arasındaki   yakın   münasebetten   dolayı   onu   önce,   Beylerbeyi   Medresesine,   ardından  Sirâciye   medresesine   sürdü.   Bunun   üzerine   vazifesinden  istifa   eden   Ali   Cemâlî   Halvetiye   şeyhi   Mes’ud   Edirnevî’nin   hizmetine   girdi.   Daha   sonra   İstanbul’a  taşındı   ve   burada   Sinan   Paşa’nın  yanısıra   dönemin   pekçok   münevver’inin   bağlandığı   Konyalı   Şeyh,  İbnü’l-Vefa   Muslihiddin   Mustafa’nın   tekkesine   devam   edip   onunla   sık  sık  görüştü.   Fatih   Sultan   Muhammed   Han’ın   vefatı  ve   Sadrıazam,   Karamânî   Mehmed   Paşa’nın   Yeniçeriler   tarafından   katlinin   ardından   tahta   çıkan 2.   Bayezid  döneminde   yeniden   müderrsliğe   geçti   Mecdî’ye   göre, 2.  Bayezid   bir   gece   rü’ysında   Ali   Cemâlî’yi   görmüş   onuna   görüşüp   konuşmak   istemiş,   Ali   CemâlΠ  Efendi,”   Selâtîn   ile   mülakat   ebgaz-ı  Mübah’tır,”   diyerek   kbul   etmemiş,   ancak   Pâdişah   yine   de   ona   Bursa   Hudâvendigâr(  Kaplıca)   müderrisliğini   vermiştir.

Ali   Cemâlî   Efendi,  Edirne,   Bursa,Amasya  ve   İstanbul’da   muhtelif   medreselerde   müderrislik,  bu  illerde   müftülük   lerde   bulunduktan   sonra,  2.  Bayezid’in  son   günlerinde,   artık,  Şeyhulislâmlığa   dönüştrülen,  İstanbul   Müftülüğüne,   dolaysiyle,  Şeyhulislâmlığa   ta’yin   edildi.

2.   Bayezid’in   ardından   tahta   çıkan   Yavuz   Sultan   Selim   Han   da  Zenbilli   Ali   Efendi’yi   Saltanatı   müddetince   müftülük   vazifesinde   bıraktı.   Kanûnî   Sultan   Süleyman   Han   döneminde   de   vefatına   kadar,(1525)  müftülük   vazifesini   deruhte   etti. Kânûnî   zamanında   Rodos   Adasının   fehinde   bulundu   ve  Cmi’ye   tahvil   edilen   Saint   Jean   Katedralinde   ilk   Cum’a   namazını   kıldırdı.( 1523)  Artık,   iş   göremeyecek   kadar   hasta   olunca   Kânûnî   Sultan   Süleyman   kendisine   bir   naib   ta’yin   etmesini   istedi,   o   da,  Şeyh  Bahâeddinzâde   Muhyiddin   Mehmed’i   nâib   ta’yin   etti. Bu   durum   ölümüne   kadar   devam   etti.   Böylece,   müftülük   müddeti   yirmi   dört   yıla   ulaştı.Şaban,( 932-  Mayıs-   Haziran( 1526’ dan  bir   müddet   evvel   vefat   ettiği  rivayet   edilir.

Kaynaklara   göre,   Zenbilli   Ali   Cemâlî  Efendi,  fıkıh,  usûl,,  edebiyat,  Lugat   nahiv,   tefsir   ve   hadis   sahalarında   otorite   sahibiydi. Vakur   bir   ilim   adamıydı, Uzun   bir   müddet   Devlet-i   aliyye’nin  Müftî-yi   Benâm ı  olarak  bulunmuş   olmasına   rağmen   son   gününe   kadar   tevazu’u   elden   bırakmamıştır.

Zenbilli   Ali   Cemâli   Efendi, İlmî   ve  şer’î   mes’elelerde   asla   ta’viz  vermezdi.   Hatta   çok   sert   mi’zaclı,   Yavuz   Sultan   Selim   Han’a  bile   karşı   çıktığı   kaynaklarda   anlatılır.  Vazifelilere   hukûkî  kurallar   çerçevesinde   cezaverilebileceğini,   Pâdişah’ın   emriyle   katledilemeyeceklerini,   idam’ların   mahkeme   kararlarından   sonra   müftünün   fetvasıyla   mümkün   olabileceğini   çekinmeden   Pâdişah’a   söylediği   ve   bir   takım   şahsî   uygulamalarının   önüne   geçtiği   Pâdişah’ın   yetkisinin   sınırlarını   da   belirlediği   iddia   olunur. Rivayete   göre   bir   def’asında   Yavuz   Sultan   Selim’e”   “Ahkâm-ı   Şer’iyye’ye   muğâyir”  infazda   bulunacak   olursa   hall’ine   fetva   vereceğini   açıkca   söylemişti.   Pâdişah   Yönetimle  ilgili   vereceği   kararlara   karışmamasını   sert   bir   dil  ile   bildirince,   Zenbilli   Ali   Efendi,   izin   almadan   hiddetle   Pâdişah’ın   yanından   ayrılmıştı.   Bu   davranışın   yanlışlığını   daha   sonra   anlayan,   Yavuz   Sultan   Selim   Han,   ona   iltifatta   bulunmuş   Anadolu  ve   Rumeli   kazaskerliklerini   vermeyi   teklif   etmişti.   Zenbilli   Ali   Efendi   ile   Yavuz   Selim   Han   haklarında   anlatılan   bu tür   rivaletler   aslında   yeni   bir   resmî   Kurum   halinde s  teşekkül   etmekte   olan   Şeyhulislâmlık   makamının   önemini   vurgulamaya   yönelik   ihtimalı   çok   yüksektir.  Nitekim,   İstanbul   Müftülüğü   Makamının   dinî  kontrolü   te’min   edebilecek   biçimde   vezîriâzamlık   makamı   gibi   bir   şekle   bürünmesinin   ilk   önemli   adımları   onun   vazifezi   sırasında   atılmıştır.

Zenbilli   Ali   Cemâlî   Efendi, bir   ilim   adamı   olmasına   rağmen,   hayırseverliğgi  ile   tanınımış   nice   vakıf   eserler   bırakmıştı.  İstanbul’un   muhtelif   yerlerinde  cami,   mescid   ve   mektep   inşa   ettirmiştir.   Bunlardan   Alaca   Mescid   Galata  da   Tersane   Caddesindeyken,  1957’de   Azapkapı   Caddesi   açılırken,   yıktırılmıştır.   Müftü   Ali ( Ali   Zenbili)   Efendi   Cami’i,   Küçükmustafapaşa   semtindedir.   Mescid   olarak   yaptırılmıştır.(1525-1526)’   da  cami   haline   getirilmiştir.  Tek   kubbeli   kare   plânlı   Ali   Cemâlî   Efendi   mektebi   Zeyrek   yokuşunda( 1523-1525)   yılları   arasında   inşa   ettirilmiştir.  1960’da   ortadan   kaldırılan   Müftü   Hamamı,,   Fatih   Kadı   Çeşmesinde   Müftü   Ali   Cemâlî  yakınında   bulunuyordu.   Bu   hamamın   geliri   yukarıda   sözü   edilen   cami,   mescid   ve   mektebe   vakf’edilmişti. Zenbilli   Ali   Efendi’nin   oğullarından   Muhyiddin   Mehmed   Şah   Efendi( Mola   Çelebi)   Tarih-i  Âl-i   Osman’ın,  Ruhî  Çelebi   bir   başka   TEVÂHİR-İ  ÂL-İ  Osman’ın   müellifidir.  Fuday-i   Çelebi   ise   muhtelif   manzum   ve   mensur   eserleri   olan   bir  âlimdir. Cemâleddin   Mehmed( Cemal   Çelebi)   kadılık   ve   valiliklerde   bulunmuş,   kızı  Sitti   Şah   Hatun,   İstanbul’da   mescid   ve   medrese   yaptırmıştır.