Turan Kültür Merkezi Süleymaniye Kürsüsü haftasonu konferansları dizisine, 1 Nisan 2023 Cumartesi günü, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Konferans Salonu’nda, Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar’ın verdiği “Cumhuriyet Türkiyesi’nin Kısa Seçim Tarihi” başlıklı konferansla devam etti.

Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihi denildiğinde ilk akla gelen isimlerden olan MSGSÜÖğretim Üyesi Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar, 14 Mayıs 2023’te gerçekleşecek Cumhurbaşkanlığı ve TBMM Seçimleri bağlamında seçim tarihimizi Cumhuriyetin kuruluşundan 2000’li yıllara kadar ana çizgileriyle kısa tarihini özetledi. Konferansını, Çumhuriyet tarihimizin çok partili seçim sistemine geçmesinden bu yana yapılan seçimlerde kullanılan afişlerin, sloganların, seçim şarkılarının, mizah dergilerinin, seçimlerde yaşanan ilginç olayların görsellerini ekrana yansıtarak zenginleştiren ve daha ilgi çekici yapan Doç Dr. Işıl Tuna Pınar, özet olarak şunları anlattı:

1920’LERDEN 2000’Lİ YILLARA

“Bugün burada yakında tecrübe edeceğimiz 14 Mayıs genel seçimleri öncesinde seçim tarihimizin cumhuriyetten 2000’lere kısa panoramasını sunacağız.  Konuşmamızda 1920 seçimlerinden başlayarak 2000’li yılların başına kadar geleceğiz. Malzememiz afişler, sloganlar, şarkılar, mizah dergileri, seçim dönemlerinde ön plana çıkan olaylar ve kişiler gibi oldukça renkli bir içerik sunacağız. Bu konuşmayla 2023 seçimi yaklaşırken geçmiş seçimlerdeki bazı ayrıntılara da dikkat çekmeye çalışacağız.

Birinci Büyük Millet Meclisi dünya tarihinde ender görülen bir şekilde üç değişik bileşenin bir araya gelmesiyle oluşmuştu. İlki yeni seçim genelgesine göre seçilen vekiller, ikincisi İstanbul’dan gelen Meclis-i Mebusan üyeleri, üçüncüsü sürgünden dönen milletvekilleri.  Yani çağrılı bir şekilde Ankara’ya gelenler ve 19 Mart 1920 tarihli genelge esasına göre seçilen mebuslar bulunmaktaydı.[ Ahmet Uçar, Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Felah-ı Vatan Grubu, Trakya Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2011, s. 27.] 1920 seçimleri normal bir parlamento seçimi değildir, önceden kurulmuş olan bir meclise vekil seçmek için yapılmamıştır.

“ 1.MECLİS CUMHURİYET TARİHİMİZDE TEKTİR”

İhtilalci konumda olan I. Meclis, katılım açısından toplumun her kesiminden temsilcilerin yer aldığı, her görüşten siyasi fikre sahip olan kişileri içinde barındırmış bir meclistir. Bu özelliğiyle cumhuriyet tarihimizde tektir.

 Parlamentodaki meslek gruplarına ilişkin yapılan istatistiki çalışmaya göre %34,2’si devlet memuru, %24’ü serbest meslek, %13,2’si asker, %12,7’si yerel yönetici, %8,6’sı din görevlisi, %4’ü sağlık personeli, %1,2’si aşiret reisi, %1’i teknik eleman idi.

Bu meclis dolaylı olarak yeni Türk devletinin kuruluşunun temellerini atıyor, saltanatı kaldırıyor, Lozan Barış görüşmelerini başlatıyor, yasama, yürütme ve yargı erklerini bünyesinde barındırıyordu. Bu mecliste ayrıca cumhuriyetin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasi’ye de kabul edilmiştir.

KADINLARIN SEÇİMLERE KATILMASI İÇİN…

1927 seçimleri öncesinde kadınların da seçimlere katılması için 1924 yılında kurulan Türk Kadınlar Birliği’nin yoğun faaliyetlerinin olduğunu da hatırlatmak isteriz.[ Yüzüncü Yılında TBMM Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri, Ankara 2020, s. 164.]

Kadın hareketine öncülük eden isimlerin başında Nezihe Muhittin ismi dikkat çekmektedir. Yaptığı önemli işlerden biri henüz Halk Fırkasının dahi kurulmadığı süreçte Kadınlar Halk Fırkası ismiyle bir parti kurması ve seçimlere katılmak istemesidir. Ancak faaliyetlerine izin verilmemiştir. Bu olay kamuoyunu meşgul etmiş dönemin pek çok mizah gazetesinde kadınlar mebus olurlarsa kadınlık vazifeleri ne olacak üzerinden eleştirel karikatürler çizilmiştir. Bunlara bir örnek Kelebekte yer alan hicivdir.

1934 yılında yapılan seçim yasası değişikliği oldukça önemli olup kadınlar ilk defa milletvekili seçme ve seçilme hakkı eldeetmiştir.

1943 seçimlerini diğerlerinden ayıran en temel özellik ilk defa taş plaklar aracılığıyla seçim propagandası yapılmış olmasıdır. Bu kapsamda dört adet plak hazırlanmıştır. Plakların içerisinde İnönü’nün nutukları yer almaktaydı. Ülkenin kalabalık yerlerinde dolaşan parti arabalarında çalınarak katılımın attırılması amaçlanmıştır. [ Kadir Unat, “Tek Parti Döneminin Son Genel Seçimi: 1943 Seçimleri ve Cumhuriyet Halk Partisinin Seçim Propagandaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Atatürk Yolu Dergisi, S. 56, Bahar 2015, s. 214.]

Türkiye’de ilk defa müzik politika serüveni 1943 yılında başlıyor partiler görsel ve işitsel ögelerin seçmen üzerindeki etkilerinden istifade edeceği yeni bir kapı aralanıyordu. 

İLK SEÇİM ANKETLERİ 1950 SEÇİMLERİNDE YAPILDI

Bugün çok sık bir şekilde başvurulan seçim anketi seçim tarihimizde ilk kez 14 Mayıs 1950 seçimleri öncesinde Vatan gazetesi tarafından yapılmıştır. Seçim öncesinde gazete 2 milyona yakın anket dağıtmıştır.

Türkiye’de 1965 seçimlerinden itibaren bu kez siyasi mizah plakları ortaya çıkmıştır. “Ağlama Değmez Paşa” 1965 seçimlerini kaybeden CHP ve onun siyasi lideri İnönü’yü mizahi bir dilde teselli veren plakta “Ağlama Değmez Paşa, Çoban Sülü Geçti Başa” nakaratı dikkat çekmektedir. “Ortanın Solu” adlı plakta “Ortanın Solu Dedi Partiyi Yere Serdi” ifadeleri yer almaktadır.

Yine dönemin mizah dergisinde seçimlere katılan siyasi parti liderleri güzellik yarışmasına katılan yarışmacılar olarak çizilmiştir. 1970’li yıllarda seçim propagandalarında seçim şarkıları önemli bir yer tutmuştur.

BİRLEŞİK OY PUSULASI İLK OLARAK 1973 SEÇİMLERİNDE KULLANILDI

14 Ekim 1973’teki seçimlerde ilk defa birleşik oy pusulası kullanılmış, daimî seçmen kütükleri de yazılmıştır. 1980’li yıllarda en önemli kitle iletişim aracı olarak radyonun yerini artık televizyon almıştır. Televizyonu en iyi kullanan siyasi parti ise ANAP’tır. Diğer partiler televizyona parti üyelerini çıkarırken ANAP sadece Turgut Özal’ı görünür kılmıştır.

1920’den 1999’a seçim sistemlerinde pek çok değişiklik yaşandığı gibi teknolojinin değişimi ve gelişimiyle beraber propaganda malzemeleri de gelişmiştir. Seçim afişleri, açık hava mitingleri, seçim şarkıları, seçim videoları gibi yöntemler seçmen üzerinde ikna unsuru olarak kullanılmış Türkiye’nin renkli seçim atmosferi oluşturmasına neden olmuştur.

 Bugün biz de burada seçimlerin kısa tarihini değerlendirerek atmosferi yakından hissettik.”

KARŞILIKLI ARMAĞANLAR

Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar’ın seçimlerin kısa tarihini değerlendiren ve dinleyicileri seçim havasına sokan konuşmasının ardından, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı /TDAV) Genel Müdürü Saadet Pınar Yıldırım, Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar’a, Dr. Yusuf Gedikli’nin TDAV yayınlarından çıkan “Kafkasya Hunları ve Kafkasya Hun Türkçesi” adlı eseri, Işıl Tuna Pınar da, “Siyasete Adanmış Bir Ömür Necmettin Erbakan” adlı kitabını TDAV kütüphanesine armağan etti.