KİTÂBİYAT-99

İSLAM ÖNCESİ UYGURLARDA TOPRAK HUKUKU

Prof. Dr. A. Melek Özyetgin, İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku isimli eserinde, Orta Çağ yerleşik Türk kültürünün en güçlü temsilcisi olan Turfan Uygur Türklerinin; sosyal, kültürel ve iktisadî hayatlarına ait hukuk belgelerini inceliyor. 9-14. Yüzyıllar arasındaki döneme ait bu belgeler; İslamiyet öncesi Türk hukuk tarihinin en önemli kaynakları durumundadır ve ilk defa bir Türk tarafından kapsamlı bir şekilde ele alınmaktadır. 

Kitap; ‘Uygurların Tarihine Kısa Bir Bakış’ başlığı altında verilen ‘Giriş’ten sonraki 3 bölümden oluşuyor. Birinci bölümde; Uygurlarda Toprak Hukuku ile ilgili bilgiler, İkinci bölümde Uygurlarda Toprakla İlgili Sözleşmeler, Üçüncü bölümde Uygur Sözleşme Metinleri yer alıyor. 

Yazarın belirlemesine göre Uygurların geliştirdiği hukuk sisteminin izleri, Altın Orda Devleti’nin, Anadolu’da kurulan Moğol-İlhanlılarının, Selçukluların ve hattâ Osmanlı Cihan Devleti’nin hukuk isteminde görülmektedir..    

Eser; ciddî ve titiz bir araştırmanın ürünüdür. İncelenen her belge, daha önce metin üzerinde yapılmış bütün yayınlar gözden geçirilerek aslından tekrar okunmuş, günümüzdeki Türkoloji bilgilerinin ışığı altında doğru biçimlerinin ortaya konmasına ve günümüz Türkçesine aktarılmasına çalışılmıştır. Kitap metninin hazırlanmasında hiçbir kelime ve ek göz ardı edilmeden eklemeler, parantez içinde gösterilmiş, saha ile ilgili özellikli terimler aynen kullanılmıştır. 

İncelenen belgelerin bâzılarının genel başlıkları şöyledir: 

*Arazi satım sözleşmeleri,

*Arazi takas sözleşmeleri,

*Kira sözleşmeleri,

*Hâsılat (ürün) kirası sözleşmeleri,

*Âriyet (kullandırma ödüncü) sözleşmeleri, 

*Teminat (Güvence) sağlama maksadına yönelik sözleşmeler, 

*Kefâlet sözleşmeleri, 

*Taşınmaz rehni sözleşmeleri

*İpotek sözleşmeleri, 

*Tahsis ve temlik sözleşmeleri

Yazar, kitabında özetle şu bilgileri veriyor: 

Bu bilgiler bizi; batılıların ‘barbar’ ve ‘gayri medenî’ olarak vasıflandırdıkları Türklerin ne kadar medenî oldukları gerçeğine ulaştırıyor. 

Turfan Uygur toplumuna ait belgeler, gerek şahıslar arasındaki gerekse şahıslarla devlet arasındaki çeşitli iş ve işlemlerle ilgili hukuki süreçler hakında da bilgi edinmemizi sağlıyor. Bir başka deyişle Turfan Uygurlarına ait hukuk belgeleri, Orta Asya’da önceki dönemlerde yaşayan Türklerin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatlarıyla ilgili bilgi edinebildiğimiz en önemli kaynaklar durumundadır. 

Prof. Dr. A. Melek Özyetgin, kitabında Uygurlara ait toprak işlemleriyle ilgili sözleşmeleri, bugünkü hukuk literatürüyle uygunlaşan başlıklar altında incelemiş, belgelerin hukukî içeriklerini özellikle hukuk tarihi araştırmaları için özel bir malzeme olarak sunmuştur. Bir dil tarihçisi gözüyle yorumlanmış ve günümüz Türkçesine kazandırılmış olan bu sözleşme belgelerinin, bugünün hukuk anlayışını anlamamıza, hukuk kültürümüzü geliştirmemize büyük katkısı olacaktır.

Yerleşik ve medenî bir toplum olan Uygurların bu hukuk düzenini, sosyal hayatlarında başarılı bir şekilde uyguladıklarını, bu sözleşmelerden öğreniyoruz. 

Belgelerin incelenmesinden anlaşıldığına göre; Uygurlarda, devlete ait olan araziler, belirli bir nizama göre, tımar (*) olarak da halkın kullanımına verilebilmektedir. Bilindiği gibi bu sistem, Selçuklularda ve Osmanlılarda da geçerliydi. 

Sâdece tarih araştırmacılarının değil, hukuk ve kültür araştırmacıları ile eski Türklerin yaşayışları konusunda doğru ve detaylı bilgi sâhibi olmak isteyenlerin de yararlanabilecekleri kitap, 16,5 X 26,5 santim ölçülerinde, 235 sayfa olarak Nisan 2014’te yayınlandı. 

ÖTÜKEN NEŞRİYAT:  İstiklal Caddesi Ankara Han Nu: 65/3 Beyoğlu 34433 İstanbul.  

Telefon: 0.212-251 03 50  

Belgegeçer: 0.212-251 00 12 

www.otuken.com.tr  

e-posta: [email protected]  

(*) tımar: Devlete ait olup ta orduya asker temin eden sipâhilerin yönetimine bırakılan araziye verilen addır. Sipâhiler, yönetimlerine verilen araziden elde edilen ürünün onda birini ‘aşar’ veya ‘öşür’ olarak adlandırılan vergi şeklinde devlete vermekle mükelleftirler. Tımara hak kazanan kişi ancak askerî sınıftan olabilir. Halktan kişilere tımar verilmesi yasaktır. 

DERKENAR

Çin kaynaklarında belirtildiğine göre Uygurların ataları, Hunların neslindendir. Merkezî Asya’da dağınık bir şekilde yaşarlarken, İkinci Göktürk devletinin hükümdârı Pomey Kağan’ın 745 yılında Basmıllar tarafından öldürülmesi üzerine, Göktürk Kağanı olmaya hazırlanan Basmıl Kağanını öldürerek 747 yılında Uygur Devletini kurdular. 101 yıl tarih sahnesinde kaldılar.  840 yılında dağılan Uygur Kağanlığı’ndan sonra Uygur Türkleri Asya bozkırlarında 7 devlet daha kurdular ve medeniyetin öncüleri olarak hayatlarına devam ettiler. 

*840-1275 yılları arasında devam eden, başşehri Ordubalık (Cimisar) ve Beşbalık olan Doğu Türkistan’ın Kumul, Turfan, Urumçi, Karaşehir, Kuçar, Aksu vilayetlerini içine alan Edikut Uygur Devleti, 

*870-1213 yılları arasında devam eden, Uygur ve Karluk Türkleri tarafından kurulan başşehri Kaşgar (Ordukent) ve Balasagun olan Karahanlılar Devleti, 

*870-1225 yılları arasında hüküm süren, o dönemde Kensu, günümüzde ise ‘Çin’in Gensu eyaleti’ olarak anılan bölgede ikinci Uygur Devleti, 

*Turfan Göktürk Devleti, 911-1368 yılları arasında Doğu Türkistan’ın Turfan şehri merkez olmak üzere hüküm sürdü. 

*1514-1675 yılları arasında devam eden ve başşehri, Yarkent olan Seidiye Devleti ve ondan sonra kurulan Uygur Hanlıkları, 

*1759 yılındaki Mançu-Çin istilasından sonra Doğu Türkistan Türklerinin Mançu-Çin zulmüne karşı ayaklanması neticesinde 1863 yılında Bâdevlet Yakup Bey’in kurduğu ve 1877 yılına kadar tarih sahnesinde kalabilen Yetişehir Kaşgariya Devleti, 

*Doğu Türkistan Türklerinin Çin mezalimine karşı silahlı mücâdelesi neticesinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da kurduğu Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti. Bu Cumhuriyet Rus-Çin işbirliği neticesinde 1934 yılında yıkılmıştır.

*Çin’in müstemlekecilik ve zulüm siyasetine karşı Doğu Türkistan’ın kuzey bölgesindeki İli, Çevçek (Tarbagatay) ve Altay vilayetlerinde cereyan eden silahlı ayaklanmalar neticesinde zafer kazanılarak 12 Kasım 1944 tarihinde Gulca şehrinde büyük merasimle kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti. Ay-yıldızlı bayrağa ve milli orduya sâhip olan Doğu Türkistan Türklerinin bu bağımsız devleti 1950 yılında Şovenist Rus diktatör Stalin’le, Çinli diktatör Mao’nun gizli anlaşması neticesinde işgal edilerek tarih sahnesinden silinmiştir. 

Günümüzde Uygur Türkleri:

Toplam nüfusunun 30.000.000’dan fazla olduğu tahmin edilen Uygur Türklerinin 20.000.000’a yakın bölümü günümüzde, tek esir Türk topluluğu olarak Çin’in işgali altındaki Doğu Türkistan Özerk Bölgesi’nde yaşıyorlar. Geri kalan nüfus ise; Türkiye, Pakistan, Kazakistan, Özbekistan, Moğolistan, ABD ve Almanya gibi ülkelere dağılmış durumdadır. 

Prof. Dr. A.  MELEK ÖZYETGİN

1970 yılında Ankara’da doğdu. 1991 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. 1992 yılında aynı bölümün Eski Türk Dili Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak göreve başladı. 1993 yılında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Dili Bilim Dalı’nda yüksek lisans programını, 1999 yılında da yine aynı bölümde doktora programını tamamladı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nün Eski Türk Dili Anabilim Dalında 2002 yılında Doçentlik unvanını aldı. 2005-2006 yılında Çin’in başşehri/Pekin’deki Merkezî Milliyetler Üniversitesinin Uygur Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde bir dönem için davetli misâfir öğretim üyesi olarak bulundu. Ankara Üniversitesi’nde 2008 yılında Profesörlük unvanını aldı. 

2009-2012 yılları arasında Yunus Emre Enstitüsü Danışma Kurulu Üyeliği yaptı. 2010-2012 yılları arasında Türk Dil Kurumu Başkan yardımcılığı görevini üstlendi. 2013 yılından itibaren İstanbul’da Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

A. Melek Özyetgin’in ilmî çalışmalarının büyük bir bölümü; Altın Orda, Kıpçak ve Uygur dönemini kapsayan orta dönem Türk dili tarihi ve kültürü ile ilgilidir. Özellikle filolojik araştırmalarda son derece önemli olan dil, tarih ve kültür eksenini göz önünde tutarak araştırma-incelemeye dayalı, disiplinlerarası karşılaştırmalı çalışmalar yapmıştır. Yurtdışında ve yurtiçinde yayımlanmış çok sayıda makale ve bildirileri bulunmaktadır. 

1-Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım): Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara-1996. Bu eser, Prof.Dr. Necmettin Hacıeminoğlu Dil Ödülüne layık görülmüştür. 

2-Ebû Hayyân, Kitâbu’l-İdrâk li Lisâni’l-Etrâk, Fiil: Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi: KÖKSAV, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 3. Ankara-2001.  Bu eser, 2002 Prof. Dr. Osman Turan Tarih, ayrıca 2008 yılında Türkiye İlim ve Edebiyat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği (İLESAM) tarafından Teşvik Ödülüne layık görülmüştür. 

3-Eski Türk Vergi Terimleri: KÖKSAV, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 4. Ankara-2004.  

4-Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler: Ötüken Neşriyat. İstanbul-2005.

5-İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku: Ötüken Neşriyat. İstanbul-2014.  

1- Tarihten Bugüne Başkurtlar, Tarih-Dil ve Kültür Üzerine İncelemeler: Ötüken Yayınevi: İstanbul-2008 (A. Merthan Dündar ve İlyas Kamalov ile birlikte)

2-Kırım Yurtında ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıklar ve Hatlar / Kırım Hanlığı Tarihine Dair Kaynaklar. Ankara-2009 (İlyas Kamalov ile birlikte).

3-Türkçe Sözlük: Türk Dil kurumu Yayını. Ankara-2011. (Çalışma Grubu Üyesi olarak). 

4-Yazım Kılavuzu: Türk Dil Kurumu Yayını. Ankara-2012.(Çalışma Grubu üyesi olarak)BİLİNMEYEN TARİHİMİZ / TARİHİN SÜZGECİNDEN:

Prof. Dr. Mim Kemal Öke’nin Türkiye Gazetesi’nde Tarihin Süzgecinden genel başlığı altında yazdığı köşe yazılarının bir kısmı bu kitapta toplanmış. 

Prof. Öke, yazılarından birinde şöyle diyor: Yunan makamları Türk asıllı adayları, sudan bahanelerle genel seçime sokmayacaklar. Yapılan çirkin bir hesaptır. Bundan kimsenin kuşkusu olmamalı. Ama sebebi nedir?

13,5 X 19,5 santim ölçülerinde, 255 sayfalık kitap 1998 yılında yayınlandı. 

İRFAN YAYINCILIK: Divanyolu Caddesi, Klodfarer Caddesi Nu: 40 Sümer Apartmanı Daire: 7  Eminönü, Fatih, İstanbul.

Telefon: 0.212-518 38 66 

Belgegeçer: 516 32 54 

www.irfanyayinevi.com  

e-posta: [email protected]


KELİLE VE DİMNE
Milattan Önce 1. Asırda yaşadığı ve çoğunluktaki edebiyat araştırmacılarının, Hint asıllı olduğu konusunda mutabık bulunduğu Beydeba’nın, dünya klasikleri arasında yer alan Kelile ve Dimne isimli fabl türündeki eserinde; bir Hint hükümdârının vasiyeti üzerine kaleme alınmış hikmetli sözler, öğütler, devlet yöneticilerine faydalı olacak bilgiler bulunmaktadır.   

Kitapta yer alan masal ve hikâyelerde siyaset, erdem ve eğitim gibi birçok farklı konu işlenmiştir. 14 bölümden oluşan kitap, adını ilk bölümündeki masalların kahramanı olan iki çakaldan almıştır. ‘Doğruluğu ve dürüstlüğü’ simgeleyen ‘Kelile’ ile ‘yanlışlığı ve yalanı’ simgeleyen ‘Dimne’ etrafında yaşanan olaylar aracılığıyla önemli mesajlar vermektedir.

14 X 21 santim ölçülerinde, 272 sayfalık kitap, Nisan 2014’de yayınlandı.

AKÇAĞ BASIM YAYIM PAZARLAMA ANONİM ŞİRKETİ: Tuna Caddesi Nu: 8/1 Kızılay-Ankara. 

Telefon: 0.312-432 17 98 

Belgegeçer: 0.312-432 28 52 

www.akcag.com.tr 

e-posta: [email protected]İR PROPAGANDA SİLAHI OL

ARAK BASIN

Günümüzde en çok tartışılan konuda bir ilk kitap! Dünyada ve Türkiye´de sansür, baskı ve yönlendirme konularını işliyor.

Onur Öymen bu kitabında geçmişten bugüne, dünyada ve Türkiye’de liderlerin halkın gerçekleri öğrenmesini engellemek için neler yaptıklarını anlatıyor. Sansür, baskı ve cezalandırma en sık başvurulan yöntemlerdir. Bunlara karşı cesaretle direnip mücadele eden, mesleğinin yüz akı gazeteciler de var, boyun eğip hükümetlerin bir propaganda aracı olmayı kabul edenler de... Hapse girmeyi, hatta hayatını feda etmeyi göze alanlar da var, iliştirilmiş gazeteciliği kabul edenler de…

13,4 X 20 santim ölçülerinde, 496 sayfalık kitap, 2014 yılında yayınlandı. 

REMZİ KİTABEVİ: Akmerkez E 3 Blok Kat: 14 Etiler, İstanbul 

Telefon: 0.212-282 20 80 

Belgegeçer: 0.212- 282 20 90 

www.remzi.com.tr
 e-posta: [email protected]