Yaşı 90'ın üzerinde güngörmüş bir büyüğüme seminer öncesi fikir almak amacıyla soruyorum, "Seminerimin konusu 'zor insanlarla iletişim' bu konuda ne söyleyebiliriz?" Onun cevabı ise; "mümkünse uzak dur, bulaşma ama mecbursan da huyuna göre gitmeye çalış" şeklindeydi. Bu sözler aslında seminerim boyunca vermek istediğimin özetine yakındı..
Zor İnsan Kimdir?
• "zor insan" derken çoğunlukla iletişim sorunu yaşadığımız inatçı, hırslı ve de kaprisli insanlar
• Yetersizliğinin farkında olamayan kendini iyi zannedenler,
• Öncelikler, tali ve temel konuları ayırt edemeyenler.
• Hatalı da olsa sürekli savunmada olan, haklı olmak temize çıkmak isteyenler
• Yavaş düşünen, yavaş hareket edenler, işleri karıştıranlar
• Çok konuşanlar, hiç konuşmayanlar, yavaş hareket eden hızlı hareket edenler
• Yanlış anlamakta, anlamak istememekte ısrar edenler.
• Karşısındakinin söylediklerine önem vermeyenler
• Bencil, empati yoksunu kendini beğenmiş sürekli kontrol oluşturmaya çalışanlar
• Mükemmeliyetçiler 
• Hep ""ben haklıyım, ben ve diğerleri...vb" diyenler.......
Yedi tip Zor İnsan
1- Agresif (Sinirli, asabi, çabuk sinirlenebilen, saldırgan olabilen kişi) ise; huyuna göre gitmek için sakin davranmak anlaşıldığını hissettirmek, duygularını kontrol etmesi için sakinleşmesini beklemek gerekir.
2- Pasif Agresif (negatif kişilik bozukluğu) ise; yani küsen, darılan, içe kapanan, kuşkucu, her an aldatılabileceğini düşünen, kendilerini kurban çaresiz gören, işleri istediği gibi gitmeyince de somurtkan, kızgın, muhalif ve sinirli hale gelirler. Bu tip insanlarla olan iletişim de oldukça açık net güvenini kazanıcı uyumlu yardımcı olmaya çalışan iyi niyetli davranışlar gereklidir.
3- Her konuda fikri olanlar; "ben bilirimci"ler. Onlara karşı gelmeyin. Güçlü yönlerini övün. Güvenini ve sempatisini kazandıktan sonra bazen de hatalarının ortaya çıkmasını sağlayacak incelikli güçlü sorular sorun. 
4- Sürekli şikayet edenler; onlar aslında öncelikle kendilerine daha sonra da başkalarına güven duyamazlar.. Ne kadar aciz oldukları varsayımını gizlemek için sürekli şikayet ederler. Onların öz güven sorunlarını aşmalarına yardımcı olmak için var olan gözlemlediğimiz güçlü yönlerini yeteneklerini öne çıkartın, övün. "O konuda yetenekli olan sen bu konuda da aslında başarı sağlaman mümkündür" benzeri yaklaşımlarımız olmalı. Onların öncelikle anlaşılmaya, dinlenilmeye ihtiyaçları vardır. Onların karşısında savunmaya geçmeyin...
5- Mağduriyet hissedenler; her konuda haklarının yenildiğini, yeteri kadar ilgilenilmediğini, hakarete maruz kaldığını zarar gördüğünü düşünürler. Onların da tıpkı her şeyden şikayet edenler gibi anlaşılmaya ihtiyaçları vardır. Konuları kişiselleştirmemesi gerektiğini öğrenmesi için kendisine değil, konuya odaklanmasını sağlayıcı güçlü sorular işimizi kolaylaştırır. Ör; “seni anlıyorum” “kötü hissetmişsin” “ne olsaydı memnun kalırdın?” “bu konuda nasıl hareket edilmeliydi?”, “ne yapılmalıydı?” ne zaman, ne kadar, nasıl olmalıydı... vb gibi
6- Çaktırmadan gizlice saldıran tuzak kuranlar; o insanlar siz geriye çekildikçe üzerinize gelirler. Davranışlarını ciddiye almadığınızı hissettirin, şakaya boğun...”hadi yaa gerçekten mi öylemi düşünüyorsun Allah, Allah bak hiç aklıma gelmemişti çok akıllısın..vb” derken çok da ciddiye almadığını ortaya koyan gülümsemeler...
7- Narsist+Paranoid+Mükemmeliyetçi; çoğu lider de değişik oranlarda gözlemlenir. Bencil olmaları, şüpheci ve mükemmeliyetçi olmaları onların lider yönetici olmalarını sağlamıştır. Onlar anlamak değil, anlaşılmak isterler, onlar destek ve açıklık güven isterler.
Zor insanlarla etkili iletişim için;
• Kendinizi tanıyın
• İletişim becerilerinizi geliştirin 
• Uyumsuz davranışları artıracak tepkisel değil, etkisel olun 
• Değiştirmeye çalışmayın
Sizi anlamasını beklemeyin
Zor insanlarla iletişimde en önemli konu etkin dinlemesini bilmektir. Etkin dinlemek demek; dinlediğimizi sorgulamadan, değiştirmeye, ikna etmeye çalışmadan olduğu gibi tam olarak anlamak ve anlaşıldığını hissettirmektir. Etkin dinlenilerek değerli olduğu hissettirilenler tüm zorluklarını yumuşatma eğilimine girerler. Rahatlarlar, sakinleşirler.
Konuşmak ise sadece davranışlar konular üzerine olmalı ve dışlayan ötekileştiren yıkıcı eleştirel dil "sen" dili yerine, duygu ve düşünceleri ortaya koyan "ben" dili kullanılmalıdır.
İnsanlarla iletişim anında onların isimlerini kullanmaya onlara gülümseyerek bakmaya uygun ve dostça dokunuşlar içinde olmaya önem verilmelidir.