KİTÂBİYAT-38/1

Roman, hikâye, hâtırat, makale ve inceleme türündeki eserleriyle tanınan mütefekkir ve mutasavvıf yazar Sâmiha Ayverdi 25 Kasım 1905 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. 22 Mart 1993 tarihinde, 88 yaşında iken İstanbul’da vefat etti. Ebedî istirahatgâhı, İstanbul’un Zeytinburnu İlçesi’ndeki Merkez Efendi Camii’nin bahçesinde ve mürşidi Ken’an Rifâî Hazretleri’nin kabrinin ayak ucundadır. 

Piyade Kaymakamı (Yarbay) İsmail Hakkı Bey ile Fatma Meliha Hanım’ın kızıdır. Anneannesi Hâlet Hanım, geniş kültürlü, dirâyetli, ferâsetli, asırların bereketini taşıyan kâmil bir insandı. Meziyetlerinin pek çoğunu torununa aktarabilmeyi başardı. Büyükannesinin gayretleriyle şifâhî kültür ve tarih şuuru sâhibi oldu. Dedesi de ciddiyet, dürüstlük, az konuşma gibi değerler noktasında ona örnek olmuştur. Aynı şekilde anne ve babası da onun fikrî, imânî ve ahlâkî şahsiyetinin teşekkülünde müsbet rol oynamış kimselerdir. Evleri de devrin seçkin bilim ve sanat adamlarının gelip gittiği bir yerdir. Bu ortamın da onun yetişmesinde tesiri olduğu muhakkaktır. 

Çocukluğunu o dönemin en renkli semtlerinden olan Şehzadebaşı’da yaşadı. Süleymaniye Kız Numune Mektebi’nde eğitim gördü; daha sonra özel derslerle eğitimine devam etti. Çok iyi derecede Fransızca öğrenerek tarih, tasavvuf, felsefe ve edebiyat alanlarında bilgi sâhibi oldu, güzel sanatlarla ilgilendi ve keman çalmayı öğrendi. 

Ecdadının kökeni Ramazanoğulları’na uzanır. Bir ceddi de Macar ellerinde yatan Gül Baba’dan gelir. Dindar bir çevre içinde yetişmiş, Osmanlı-İslam medeniyetine derinden bağlanmıştır. 

22 yaşında iken aile dostu Ken’an Rifâî ile tanıştı. Büyük bir mürşid, bir iman tebliğcisi olan Ken’an Rifâî, büyükannenin hazırladığı kültürel alt yapı üzerine muhteşen bir fazilet âbidesi inşa etmekte hiç zorlanmadı. Öğrencisi de O’nun irşadlarıyla istikametini belirledi ve önrünün sonuna kadar o istikamette ilerledi. Bir taraftan kızını en iyi şekilde yatıştırmeye çalışırken, bir taraftan da kendisini büyük bir mütefekkir-yazar yapacak faaliyetlerini devam ettirdi. İslâmî kaynaklara eğildi. Özellikle doğu edebiyatını tetkik etti. Bu edebiyatın büyük simalarından Mevlânâ, Muhiddin-i Arâbî, Sâdi, Hâfız-ı Şirâzî, onun çok önem verdiği ve tesirinde kaldığı isimlerdir. Batıya da ilgisiz değildir. Dünya fikir ve edebiyat cereyanlarını takip etti. 

32 yaşında iken yazdığı ilk eseri ‘Aşk Budur’ isimli romanında; aşk temasını, Allah (cc) inancı ve tasavvuf düşüncesini aksettirmek için kullandı. 1946 yılından sonra fikrî ve tarihî eserlere ağırlık verdi, hâtırâlarını yazdı. 

Daha sonra mecmualarda da yazmaya başladı. İlk yazıları Necip Fazıl Kısakürek’in çıkardığı Büyük Doğu Mecmuası’nda yayımlandı. Büyük Doğu’dan sonra Resimli İstanbul Haftası, Fatih ve İstanbul, Türk Yurdu, Havadis, Ölçü, Hür Adam, Anıt, Türk Kadını, Tercüman, Kubbealtı Akademi Mecmuası ve Türk Edebiyatı gibi yayın organlarında yazdı. 

Bütün bu çalışmalar arasında geleceğin münevverleri olmaya aday gördüğü gençlerle ilgilendi. Onların fikrî ve manevî gelişmelerinde etkili oldu. Böylece,  mütefekkir-yazarlığına sivil hocalık aynı zamanda mânevî annelik de eklenmiş oldu. 

Sâmiha Ayverdi, dile hâkimiyeti, derin kültürü ve mükemmel Türkçesiyle son asırda yaşamış en mühim edebiyatçılarımızdan biridir. Tarihî, sosyal ve tasavvufî konulardaki eserleri gelecek nesillere dil, kültür ve fikir sahasında ışık tutacak değerdedir.  

Mimar Ağabeyi Ekrem Hakkı Ayverdi, Yengesi İlhan Ayverdi, Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, Prof. Dr. Ahmet Yüksel Özemre, Nihat Sâmi banarlı, Ergun Göze, Fevziye Abdullah Tansel, Safiye Erol ve diğer dostlarıyla birlikte kurduğu Kubbealtı Vakfı ile toprağa bir tohum verdi. Bir kaya parçasının üzerine düşse bile iyilik tohumunu yeşerten Alla-ü azimüşşan, Ayverdilerin tohumundan ulu bir çınara dönüştürdü. Çınarın etrafında toplananların iki dünyasını pür nûr eyledi. 

İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul ve Yahya Kemal Enstitülerinde faal üyeliklerde bulunmuş, sonradan Türk Kadınları Kültür Derneği adını alan Türk Ev Kadınları Derneği’nin1966 yılında kuruluşuna ön ayak olmuştur. 

Hakkında her biri 300 – 500 sayfalık çok sayıda kitap, yüzlerce makale, inceleme ve tez yazıları yazılan, ilmî bildiriler sunulan bir ulu şahsı, bütün yönleriyle bir gazete sayfasında anlatmanın güçlüğü bilinmektedir. Burada, gerçek âleme doğuşunun 20. yıldönümü vesilesiyle aziz ve necip hâtırasını tâzim maksadıyla, kendisini tanımak isteyenlere bir kapı açmak murad edilmiştir.   

Çeşitli kuruluşlar tarafından kendisine verilen başarı armağanları: 1978’de Türkiye Millî Kültür Vakfı Armağanı; 1984’te Türkiye Millî Kültür Vakfı tarafından verilen ‘Türk Millî Kültürüne Hizmet Şeref Armağanı’; 1985’de ‘Yeryüzünde Birkaç Adım’ isimli eseri dolayısıyla Boğaziçi Yayınları tarafından ‘Boğaziçi Başarı Armağanı’, 26 Nisan 1986’da, Türk Edebiyat Vakfı’nın ‘Millî Sanata Hizmetleri’nden ötürü verilen plaket, 1988 yılında yayınlanan ‘Hey Gidi Günler Hey’ isimli eseri ile, Türkiye Yazarlar Birliği’nce verilen ‘Yılın Dil Ödülü’,  1990’da Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu’nun verdiği ‘Şükran Paketi’ 1992 yılında Türkiye İlim ve Edebiyat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği’nce (İLESAM) verilen ‘Üstün Hizmet Ödülü’ ve çok sayıda teşekkür belgesi. 

İstanbul, Fatih’de Vatan Caddesi üzerinde bulunan Vatan Anadolu Lisesi’nin ismi 2005 yılında değiştirilerek, ‘Sâmiha Ayverdi Anadolu Lisesi’ yapılmıştır.

AYVERDİ ENSTİTÜSÜ

Susadığı mânevî hazzı, âile çevresinde bulamayan genç kızın, aradığı hakîkate bir tevâfuk eseri ulaşma hikâyesinin anlatıldığı bu romanda aynı zamanda cemiyetimizin sosyal problemleri de dile getirilmektedir. 

İlk yayın târihi: 1939, 7. baskı: 2012. 336 sayfa.

Aklı ve îman arayışı arasında kalmış günümüz insanına ilâhî dostluğun kapılarını açan bu kitap, 20.yüzyılın büyük mutasavvıfı Ken’an Rifâî’nin hayâtını, çeşitli konulardaki görüşlerini ortaya koyan ve huzûrunda tutulmuş sohbet notlarından örnekler veren biyografik bir eserdir. Hakîkati arayan her insanın okuması gereken bir kitaptır.

İlk yayın târihi: 1951, 7. baskı: 2012. 592 sayfa.

Yazar, bu eserinde Türk gençliğinin, millî ve mânevî değerlerine kıymet vererek eğitilmesi gerektiği; dününü unutan gençliğin bugününü bilemeyeceği gerçeği üzerinde ısrarla durur. Eğitim ve öğretim politikamızın memleket dert ve dâvâlarının başında gelen en mühim meselemiz olduğuna işâret eder.

İlk yayın târihi: 1976, 3. baskı: 2006. 447 sayfa.

Otuz dört hikâyeden meydana gelen eser tasavvufî bir muhtevâya sâhiptir. Kitaba adını veren hikâye ile başlayaneserde yer alan bâzı parçaların isimleri şöyledir: İlim Tuzağı, Gönüldere, Mânâların Doğuşu, Aşk Mûcizedir, Kırılacak Put. 

İlk yayın târihi: 1940,  6. baskı: 2010. 240 sayfa.