Amerika Birleşik Devletleri’nin en uzun yaşayan Başkanı Jimmy Carter vefat etti. Eski bir fıstık çiftçisi olan Carter, ABD tarihinde en uzun süre yaşayan başkan unvanına sahipti ve 77 yıllık evliliğiyle de en uzun evlilik rekorunu kırmıştı.
Demokrat Parti üyesi olan Carter, 1977-1981 yılları arasında ABD Başkanı olarak görev yaptı Bu dönem, ekonomik ve diplomatik krizlerle gölgelendi ve tekrar seçimleri kazanamadı. Carter, 1980 başkanlık seçimlerinde Ronald Reagan'a karşı kaybetmişti Reagan, o dönemdeki Cumhuriyetçi Parti'nin adayıydı ve seçimi büyük bir farkla kazanarak 40. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı oldu.
Bu seçim, Carter’ın başkanlık dönemindeki ekonomik zorluklar, İran Rehine Krizi ve diğer iç ve dış politikadaki sıkıntılar nedeniyle zorlu geçti. Reagan, seçmenlere güçlü bir liderlik vaadiyle daha çok hitap etti ve seçimde büyük bir zafer elde etti.i Beyaz Saray’dan düşük onay oranlarıyla ayrıldıktan sonra, insani yardım çalışmalarıyla itibarını yeniden kazandı ve bu çalışmaları sayesinde Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü.
ABD eski başkanı Jimmy Carter'ın başkanlık görevini bıraktıktan sonra uzun süre danışmanlarından birisi ise 5 kere Nobel’e aday gösterilen Kıbrıs Türk’ü Prof. Dr. Vamık Volkan’dı. 1989-2000 Uluslararası Müzakere Ağı - International Negotiation Network (INN)de görev alarak Carter ile tüm dünyada barış için çalıştı.
Bu arada George Mason Üniversitesi Jimmy and Rosalynn Carter School for Peace and Conflict Resolution Dekanı Prof. Dr. Alpaslan Özerdem, kendisiyle de gurur duyuyoruz.
Öncelikle başınız sağ olsun hocam, neler söylemek istersiniz?
Teşekkür ederim. Çok iyi bir insandı. Dünyanın iyiliği ile ilgili birisiydi ve oldukça yüksek beklentiler içinde olan, son derece zeki bir insan olduğu yönündeydi. Rosalynn ve Jimmy Carter’ın bir tür ‘ikiz’ olduklarını düşündüm: Çok yakın, neredeyse ayrılamaz bir ikiliydiler, düşünce ve eylemlerinin çoğu ortaktı.
Başkan Carter ile yollarınız nasıl kesişti hocam?
Başkent Washington’da bir konferans veriyordum ve bu konferansı eski Amerikan Başkanlarından Jimmy Carter’in Atlanta’da açtığı Carter Center’te kurulan ‘Conflict Center’in başındakiler beni dinlemeye gelenler arasındaydı. Düşüncelerimden etkilendiler ve beni Atlanta’ya davet ettiler. Orada Başkan Jimmy Carter ile tanıştım ve beni o grubun içine aldılar, danışman olarak yönlendirdim. Burada Sovyetler çöktükten sonra ayrılan Cumhuriyetlerde kan dökülmemesi için 7 yıl çalıştık. 1989-2000 Uluslararası Müzakere Ağı - International Negotiation Network (INN) de görev alarak Carter ile yakından tanıştık.
Başkan Carter ilk olarak sizden ne istedi?
Başkan Carter benden ‘Ulus İçi Çatışmaları Çözmek: Hükümet Dışı Aktörlerin Rolünü Güçlendirmek’ isimli bir konferansta etnik çatışmalara psikolojik bakış açısıyla yaklaşan bir sunum yapmamı ve iki çalışma grubu yürütmemi istedi. Bu konferans 40 ülkeden 200’ün üzerinde konuğu ve 150’den fazla uluslararası kuruluş ve hükümetleri temsil eden kişileri bir araya getirecekti. Katılımcılar arasında, seçilen sekiz çatışmalı bölgeden etkili insanlar da yer alıyordu: Afganistan, Angola, Burma/Myanmar, Kamboçya, Kıbrıs, Kore Yarımadası, Liberya ve Sudan.
Bu sekiz bölge ile farklı INN üyeleri çalışma grupları gerçekleştirdiler. Çalışma gruplarından birinde Başkan Carter benden Kıbrıs sorunu konusunda liderlik yapmamı istedi. Kıbrıs Türk ve Rum kesimlerinden, Türkiye’den ve başka yerlerden gelen üst düzey katılımcılar vardı. Tarafsızlığımı korumada zorlanabileceğim endişesi yaşadığımdan, bu görevi almakta isteksizdim. Fakat Carter’ın kolaylaştırıcıların karşıt grupların pazarlık yapmasına yardım edeceği başka bir toplantıyı izlemek yerine, psikanaliz eğitimine sahip bir kişi tarafından yönetilen bir toplantıyı izlemek istediğini fark ettim. O bir makina mühendisiydi bense bir psikanalisttim. Bana bir mühendis olduğunu ve bir düğmeye basarak sonuç almaya alışkın olduğunu söyledi. Ancak müzakerelerin psikolojik yönlerinin de çok farkındaydı. Bana, 1978 yılında Maryland, Frederick County'deki Camp David kampında Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve İsrail Başbakanı Menahem Begin ile nasıl birlikte çalıştıklarını ve 1979 Mısır-İsrail Barış Antlaşması'nın yoğun müzakereleri sırasında insan duygularını anlamanın ne kadar önemli olduğunu anlattı; bunu Keeping Faith (Carter, 1982 ) adlı kitabında anlattı.
‘Düşmanlar’ arasında bir diyalog geliştirme yolları ile ilgili olarak birbirimizden birşeyler öğrenebilir miydik? Kıbrıs çalışma grubunun yürütücülüğünü yaptım. Daha sonra Başkan Carter adaya gitmeyi ve çatışmanın her iki tarafına barışçı bir çözüm bulabilmek için yardım etmeyi önerdi. İki taraftan da bir davet alamadık. Carter Merkezi konferansında karşıt grupları bir sonraki adım için hazırlayacak bir ilerleme yaşanamadı.
Başkan Carter’ı yakından ne zaman tanıdınız?
Jimmy Carter'ı, Eylül 1992'de eşi Rosalynn ile birlikte Senegal'e davet edildiğimde yakından tanıdım. Yaklaşık bir düzine kişi, bir yıl önce Suudi Arabistan Kralı Fahd tarafından İslam Konferansı toplantısı için inşa edilmiş Dakar otelinde kaldık. Güvenlik nedeniyle, toplantımız boyunca otelde Carter Merkezi çalışanları ve güvenlik personeli dışında hiç kimse yoktu. Senegal'deyken Carter'ın, istatistikler, çizelgeler, grafikler ve çatışmaları sona erdirmenin mekanik yollarıyla dolu bildiriler sunan farklı Afrika bölgelerinin temsilcileriyle bir toplantı yaptığını gördüm. "Şimdi biz kimiz?" diye düşündüm ve sınır meselelerinin istatistiksel çizelgelerin ve mekanik önlemlerin önerdiği kadar kolay ele alınamayacağını düşündüm.
Akşamları otelin yüzlerce kurbağanın doldurduğu büyük yüzme havuzunun etrafında toplanırdık. Bu ortam eski ABD başkanı ve geri kalanımızın rahatlamasını, şakalar yapmasını ve Afrika'nın ölümcül büyük grup sorunlarının ciddiyetinden bir mola vermesini sağlıyordu. Bu deneyim Jimmy Carter'ı yakından tanımamı ve daha iyi bir dünya yaratmaya yönelik duygusal bağlılığını daha fazla takdir etmemi sağladı.
Sadece tek dönem başkanlık yaptı, ikinci dönemini kaybetmesiyle ilgili konuşur muydu?
İkinci başkanlık dönemi için seçimlerin kaybını hiç konuşmazdı ancak First Lady Rosalynn Carter, ara sıra seçimi kaybetme konusunu açtığı olmuştu. Carter’in 1980’deki seçimi kaybetmesinin her ikisi için de büyük bir kişisel kayıp algısı yarattığını düşündüm fakat bu kaybı, Jimmy Carter’ın başkanlık döneminden sonra, insan ilişkilerini geliştirmeye yönelik kişisel bir yatırım haline getirmek için kullanma şekilleri beni etkilemişti.
Ne sıklıkla kendisiyle bir araya gelirdiniz?
Biliyorsunuz ben Virginia’da yaşıyor ve çalışıyorum ondan dolayı senede 4-5 kere Atlanta’ya gider buluşurduk. Carter Center ile birlikte çalışırdık. Bu merkez, dünya genelinde barışı teşvik etmek, insan haklarını savunmak ve sağlık sorunlarını ele almak için çalışan bir kuruluş olarak bilinir. Carter Center'ın çatışma çözümü projelerine psikanalitik perspektifler sundum ve etnik, dini veya siyasi çatışmaların çözümü için önemli katkılarda bulundum. Atlanta’ya Afrika’dan Güney Amerika’dan farklı ülkelerin Devlet Başkanları gelirdi ve barış için çalışırdık.
Jimmy Carter ve Volkan'ın Ortak Misyonu:
Jimmy Carter'ın barışçıl ve insancıl liderliği, Volkan’ın psikolojik analizlere dayalı yaklaşımıyla birleşerek, çatışma çözümünde daha derin ve insan odaklı bir yöntem oluşturmuştur. İkili, çatışmaların sadece siyasi değil, aynı zamanda insani ve psikolojik boyutlarının da ele alınması gerektiği fikrinde buluşmuşlardır.
Vamık Volkan, Carter Center'ın dünya çapında yürüttüğü arabuluculuk ve çatışma çözümü projelerinde danışman olarak görev yapmıştır. Volkan'ın büyük grup psikolojisi ve psikanaliz üzerine geliştirdiği teoriler, etnik, dini ve siyasi çatışmaların çözümünde kullanılmıştır. Özellikle taraflar arasındaki travmaların ve tarihi düşmanlıkların nasıl çözülmesi gerektiğine dair yaklaşımları, Carter Center’ın barış süreçlerinde etkili olmuştur.
Prof. Dr. Vamık Volkan, uluslararası çatışma çözümüne psikanalitik bir perspektif kazandırarak, liderlerin ve toplumların psikolojik motivasyonlarını anlamanın, daha kalıcı çözümler üretebileceğini savunmuştur. Carter Center’ın projelerinde, Volkan’ın bu teorileri özellikle liderler arasındaki güvensizliği azaltmak ve çatışma sonrası toplumların iyileşme süreçlerine rehberlik etmek için uygulanmıştır.
Volkan, Carter Center'ın özellikle Orta Doğu, Afrika ve Doğu Avrupa'daki barış girişimlerinde yer almıştır. Örneğin, Filistin-İsrail çatışmaları, eski Yugoslavya’daki etnik çatışmalar ve Güney Afrika’daki geçiş süreçleri gibi kritik alanlarda Carter Center’a psikanalitik bir bakış açısı sunmuştur.