Giriş
Bir Balkan ülkesi olan “Kosova”, Yugoslavya’nın dağılmasıyla Balkanlarda yerini alır olmuştur. 1999 Yılında Birleşmiş Milletler (BM)’in bu bölgede kontrolü söz konusu olmuş, 2008 Yılında ise Kosova, Sırbistan’dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Buna karşın, Sırbistan Kosova’nın bağımsızlığını tanımamakta ve kendisine bağlı bölge olarak kabul etmektedir.
Başkenti Priştine olan 11 bin km2 ye yaklaşan yüzölçümü ve de 2 milyon civarındaki nüfusu ile Avrupa’nın küçük bir kara ülkesi durumundadır. Resmi dili Arnavutça ve Sırpça ile bölgesel olarak Türkçe, Romence, Boşnakça ve Goranca kabul görmektedir. Son dönemlerde, Sırbistan ile arasındaki uyuşmazlıklar ve anlaşmazlıklarla sıkça gündeme gelir olmuştur.
Sırbistan, Makedonya, Arnavutluk ve Karadağ ile komşu olan Kosova (Şekil 1), yaklaşık 5000 USD kişi başı Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya sahip bulunmaktadır. Kosova Avrupa Birliği (AB) ve NATO ülkeleri arasında yer almak istediği yönünde beyanda bulunmaktadır.
Biraz daha tarihsel olarak konuya bakılacak olursa; bölgeye ilk yerleşenlerin İliryalılar ve Traklar olduğu kabul edilmektedir. Slavların ise 6. Yüzyıl sonunda burada yerleştikleri görülmektedir. Daha sonra Tuna Bulgar Hanlığı ve Sırp hegemonyası söz konusu olmuştur. 14. Yüzyılda ise Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmiştir.
Birinci Balkan Savaşından sonra “Kosova Vadisi” olarak nitelenen bölge Sırbistan Krallığı’na bırakılmış “Dukagjini Vadisi (veya Sırpça ifadesiyle Metohija bölgesi)” Karadağ Krallığı tarafından alınmış ve Yugoslavya oluşumu içinde yer almıştır. 1992’de Yugoslavya’nın parçalanmasından sonra Sırbistan içinde kalmıştır.
Takiben Sırplar ve Kosavalılar arasında şiddet olayları yaşanmış ve nihayet (BM kontrollü bölgesi iken) Kosova 2008 yılında tek taraflı bağımsızlığını ilan etmiştir. Halen, 100 kadar ülke tarafından tanınmış bulunmaktadır. Bu arada, Şubat 2015’te Adalet anlaşmasıyla beraber enerji ve Telekom operatörlerine ilişkin anlaşmalar yapılmıştır. Böylece uluslararası telefon kodu Kosova’ya atfedilmiş ve coğrafi telefon kodu Aralık 2016’da uygulanmaya başlamıştır.
Son olarak Ağustos 2023’te iki ülke arasında araç plaka krizi baş göstermiştir. Bu bağlamda, Kosova’ya girmek isteyen Sırbistan plakalı araçların geçici plaka ve geçiş belgesi uygulanması hedeflenmiştir. Bu durum iki ülke arasında gerilimi artırmış ve uygulama önce 1 ay ertelenmiş, takiben bir uzlaşmaya varıldığı açıklanmıştır. Ancak, halen nihai ve kalıcı bir sonuca ulaşıldığını söylemek pek de mümkün görünmemektedir.
Ekonomik ve Enerji Politik Değerlendirme
Her ikisi de kara ülkesi olan Sırbistan ve Kosova, gerçekte Avrupa açısından Akdeniz’e çıkış için geçiş bölgeleri durumundadır. Bu durum ekonomik olduğu kadar enerji politik açıdan da önem taşımaktadır.
İki ülke arasında enerji konusundaki ilk gelişme; Kosova İletim Sistemi İşletmecisi KOSTT’un, Nisan 2020’de Elektromreža Srbije'den resmen ayrılma kararı almasıyla görülmüştür. Sırbistan ise sistemlerin Sırbistan’a ait olduğunu ileri sürmektedir. Ayrıca, Kosova ve Arnavutluk’un "Büyük Arnavutluk Enerjisi" olarak nitelenen projeye hizmet etmek üzere hareket ettiklerini gerekçe göstererek karşı çıkmakta ve alınan kararları reddetmektedir.
Eylül 2020’de ABD’nin aracılığında ekonomik ilişkilerin normalleştirilmesi bağlamında demiryollarını ve karayollarını kapsayacak şekilde bir anlaşma yapılmıştır. Buna göre her iki ülke de ABD İhracat-İthalat Bankası ve ABD Uluslararası Kalkınma Finans Kurumu ile çalışmayı ve Mini Schengen Bölgesine katılmayı ve aynı zamanda demiryolu bağlantılarını başlatmayı ve (Niş-Priştine, Priştine-Merdare ve Belgrad-Priştine) demiryolu ağını Adriyatik Denizi kıyısındaki bir limana bağlamayı kabul etmişlerdir. İlaveten, iki devlet arasındaki sınırı aşan Gazivoda Gölü’yla ilgili olarak ABD Enerji Bakanlığı ile fizibilite çalışması yapılması da kabul edilmiştir.
Önemli bir gelişme de, Kosova vatandaşlarının Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde vizesiz 90 gün süreyle dolaşabilmelerine ilişkin olarak Aralık 2022’de AB ile imzalanan anlaşma olmuştur. 1 Ocak 2024 tarihinde söz konusu bu anlaşma hayata geçirilmiş bulunmaktadır. Böylelikle, Kosova, AB ile serbest dolaşım anlaşmasına sahip olan ilk Batı Balkan ülkesi olmaktadır.
Sonuç
Yugoslavya’nın dağılmasından sonra, bölgede yalnız Kosova’da değil diğer Balkan ülkelerinde de istikrarsızlıklar görülmüştür. Bununla beraber, Kosova ile Sırbistan arasındaki anlaşmazlık, halen Balkanlarda sorun yaratabilecek en önemli konu olduğu düşünülmektedir.
Kuzey ve Orta Avrupa ülkeleri açısından, Balkan ülkeleri Adriyatik Denizine dolayısı ile Akdeniz’e açılma bölgesidir. Bu bakımdan hem ekonomik ve hem de enerji politik açıdan AB için de önem arz etmektedir. Sırbistan bir Slav ülkesi olarak çoğu kez Rusya’nın desteğini almaktadır. Hırvatistan ve Slovenya AB yapılanması içinde yer almaktadırlar.
NATO açısından olaya bakıldığında ise Balkan ülkelerinden Slovenya, Hırvatistan, Kuzey Makedonya ve Karadağ pakta üye ülkeler arasında yer almaktadırlar. Bir başka deyişle AB’nin ekonomik ve enerji politik güvenliği bu ülkeler üzerinden sağlanıyor olmasına karşın NATO ve AB’ye üye olmayan Balkan ülkeleri bölge için istikrarsızlık unsuru oluşturuyor olmaktadırlar. Dolayısıyla (AB’ye ve NATO’ya üye olmayan) Sırbistan, Kosova ve de Bosna Hersek riskli bölgeler olarak görülmektedirler.
Ukrayna savaşından sonra NATO bölgesinin, Avrupa’yı kapsamasının güvenlik açısından son derece önem arz ettiği ifade edilir olmuştur. Bu bağlamda Baltık bölgesi ile Balkan bölgesi öne çıkan risk mahalleri olarak görülmüştür. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılımıyla kuzey kanadın güvenliğinin sağlandığı ifade edilmektedir. Buna karşın Balkan bölgesi riskli olmaya devam etmektedir. Bölgedeki en sorunlu yer ise Kosova olarak görülmektedir.
AB’nin dolayısıyla tüm Avrupa’nın ekonomik ve enerji politik istikrarının sağlanabilmesi için Balkan bölgesinin güvenliğinin sağlanabilmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda, dünya daha çok Gazze Krizi ve Ukrayna Savaşı ile ilgilenirken, Balkan bölgesi içten içe kaynayan bir istikrarsızlık bölgesi olma niteliği göstermektedir.
Burada şunu da belirtmek gerekir ki; Balkan bölgesi Türkiye’yi de yakından ilgilendirmektedir. Tarihsel, ekonomik ve enerji politik açıdan bölge Türkiye için önem fonksiyonu yüksek bölgeler arasında yer almaktadır, Bilindiği üzere, Türk Akım ile Avrupa’ya yönlenen doğal gaz boru hatları bölgeyle ilgilidir. Bu bakımdan Türkiye için konu, konjüktürel açıdan son derece ehemmiyet arz etmektedir.
Öz olarak belirtmek istenirse; Kosova Balkanların, küçük bir ülkesi olmasına karşın stratejik açıdan ve Türkiye’nin etkinlik coğrafyası bağlamında öne çıkan bir bölge olup, Kosova ve Bosna Hersek’in güvenliği Türkiye’yi yakından ilgilendirmektedir.
