ÜNLÜ KAZAK BESTECİSİ MUKAN TÖLEBAYEV’İN ŞAHESERİ TÜRK DÜNYASINI AYNI SAHNEDE BİRLEŞTİRDİ


Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) ve Samsun Devlet Opera ve Balesi işbirliğiyle sahnelenen Birjan ve Sara operası bir ay gibi kısa bir sürede hazırlık çalışmaları geçirmesine rağmen başarıyla oynandı ve seyircilerin beğenisini kazandı.
6 Ocak 2014 tarihinde Samsun’a giderek Kazak bestecisi Mukan Tölebayev’in bu muhteşem eserini izleme fırsatı buldum. Dekor ve kostüm zenginliğiyle dikkatleri çeken operada sadece Samsun Devlet Opera ve Balesi sanatçıları değil, Türk dünyasının çeşitli ülkelerinden de sanatçılar rol aldı. Mesela, operanın baş kahramanlarından Ozan Sara’yı Tataristan’dan gelen Regina Valiyeva, baş kahraman Birjan’ı Sara’dan ayırmak isteyen kötü kadını ise Özbekistan’dan Firuze Acimetova canlandırdı. Yine operadaki kötü adamı temsil eden Janbota Bey’i ise Kazakistan’dan gelen Şahimerdan Abilov başarılı bir şekilde oynadı. Şahimerdan Abilov bu oyunun hakkını vermek için Türkçe dersler de almış.
Büyük fedakârlıklarla bu eseri Türkçeye kazandırıp Samsun’da sahnelenmesine öncülük eden TÜRKSOY Genel Sekreteri Düsen Kaseinov daha önce Köroğlu ve şimdi Birjan ve Sara operasını Türk dünyasından çeşitli sanatçıların birlikte oynamasını özellikle istediklerini, böylece sanatçıların birbirleriyle kaynaşmalarına zemin hazırladıklarını ifade etti.
Birjan ve Sara operasındaki Kazak, Özbek ve Tatar sanatçıların oynadıkları rollere aynı zamanda Samsunlu sanatçıların da hazırlandıklarını, bundan dolayı operanın sahneleneceği tarihlerde herhangi bir sanatçının mazereti olması durumunda yerlerinin doldurulabileceği, böylece herhangi bir aksamaya yol verilmeyeceğini söyledi.
Kaseinov’un Türk dünyasının çeşitli ülkelerinden sanatçıları bir opera eserinde bir araya getirmesi gerçekten de her türlü takdire layıktır. Böylece sanatçıların birbirlerini tanımalarına imkan sağlanmakta ve gelecekte opera alanında ortak çalışmaların tohumları atılmaktadır. Keşke bu tip çalışmalar tiyatro, sinema ve televizyon dizileri diğer alanlarda da yapılsa. O zaman hem Türk dünyasında ortak çalışmalar ve işbirliği artacak, hem de sanatın çeşitli alanlarında farklı ülkelerin elde ettikleri kazanımlar ve tecrübeleri birbirlerine aktarma fırsatı bulacaklardır. Bu da doğal olarak Türk dünyasında sanatın ve kültürün gelişmesine katkı sağlayacaktır.
Birjan ve Sara operası konusunu 19. yüzyılda yaşamış erkek ve kadın halk ozanları olan Birjan ve Sara’dan almaktadır. Onların yaşadıkları bölgenin zalim bir beyi olan Janbota sevilen ozan Sara'yı kardeşi Jiyenkul'a dördüncü eş olarak almak istemektedir. Ancak Sara ve Birjan birbirlerini sevmekte, halk da onların birbirlerine yakıştırmaktadır. Janbota bey ne pahasına olursa olsun Sara’yı Birjan'dan ayırmak istemektedir. Öte yandan Janbota beyin kızı Altınay da Birjan'a aşıktır. Bu sebeple Birjan’ın Sara’dan ayrılıp kendisiyle evlenmesini arzu etmektedir.
Librettosu, yani operanın metni Kazak edebiyatının önemli isimlerinden Kajim Jumaliyev'e ait olan eserin orkestra şefliği Tolga Taviş yaptı. Eserin rejisörlüğünü Prof. Dr. Eflatun Neimetzade, dekor ve kostüm tasarımlarını Kazak sanatçıları Erlan ve Esengeldi Tuyakov, Birjan ve Sara operasının koro şefliğini ise Mikhail Iskrov üstlendi. Birjan ve Sara’nın Türkiye Türkçesi’ne uyarlamasını Lezzet Mülazımoğlu yaptı.
İki perde olarak sahnelenen operada Birjan'ı Özer Öndeş, Sara'yı Rigina Valieva, Birjan'ın annesini Eda Yıldırım, Birjan'ın babasını Enver Töre, Estay'ı Barış Yanç, Vali Janbota'yı Şahimardan Abilov, Vali Janbota'nın kardeşi Jiyenkul'u Çağdaş Dursun, Vali Janbota'nın kızı Altınay'ı Firuza Acimetova ve Serik'i ise Gürkan Sezgin canlandırdı.
TÜRKSOY’un opera ile ilgili yayınladığı tanıtım bilgilerine göre, 07 Kasım 1946 tarihinde ilk kez Abay Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu'nun sahnesinde temsil edilen Birjan ve Sara operası, Kazakistan kültür hayatında derin  izler bırakan eserlerden biridir.
Bu opera Mukan Tölebayev'in kariyerinde önemli basamaklarından birini teşkil etmiştir. Müzisyenin özel lirizmi ve müzik dilinin milli altyapısı ile ayrılan müthiş melodik yeteneği bu eserde daha derin anlamlar kazanarak kendini göstermiştir. İlk temsilden sonra yıllar geçmiş olmasına rağmen Birjan ve Sara operası, günümüzde de dinleyicileri kendisine hayran bırakmaya devam etmekte ve pek çok araştırmacının dikkatini çekmektedir.

OPERANIN KONUSU
l.Perde/1. Tablo
Bir Kazak köyü olan Koyanlı'da (Tavşanlı’da) halk, ozan Birjan ile rakibesi ozan Sara'nın atışması izlemek üzere toplanmıştır. Vali Janbota yanında kızı Altınay, kardeşi Jiyenkul ve muhafızları olduğu halde Koyanlı Pazarı'na gelir.
Janbota'nın kardeşi Jiyenkul, Sara'yı kendine dördüncü eş olarak almak istemektedir. Birjan, Sara ile atışırken bu hususa değinir ve kendisinin Jiyenkul’a dördüncü eş olacağını ima eder. Bunun üzerine Janbota, Birjan ve Sara arasındaki atışmayı durdurur. Birjan'ı tehdit eder ve hatta muhafızlarını Birjan'a saldırtır.
Halkın valiye tepki göstermesi üzerine, Janbota ve beraberindekiler pazarı terk ederler. Halk, Birjan ve Sara'yı sevgiyle bağrına basar.
1.Perde / 2. Tablo
Birjan göl kenarında tek başınadır ve Sara'yı özlem dolu şarkılarla yüceltmektedir. Köyün ileri gelenleri Birjan'ı Janbota konusunda dikkatli olması için uyarırlar. Anne ve babası da Birjan için endişelidir.
Birjan'a âşık olan Janbota'nın kızı Altınay, Birjan'la yakınlık kurmaya çalışır. Sara'dan vazgeçmezse babası Janbota'nın onu sürgün edeceğini söyleyerek Birjan'ı uyarır ancak Birjan onu dinlemez.
Dostlarıyla birlikte olan Birjan ve Sara, sevgi ve sadakat için birbirlerine söz verirlerken Janbota ve muhafızları gelir. Janbota Birjan'dan ozanlığı bırakmasını ister. Aksi halde ölecektir. Halk bu zorbalığa karşı çıkar. Muhafızlar Birjan'ı tartaklarken Janbota ve beraberindekiler Sara'yı kaçırırlar.
2. Perde / 1. Tablo
Düğün kutlamaları sürerken Sara Jiyenkul'a ona asla eş olmayacağını söyler. Birjan'ın düğün evine gelmesiyle deliye dönen Jiyenkul muhafızlarını çağırır. Muhafızlar Birjan'ı esir alırlarken Sara, Jiyenkul tarafından evden uzaklaştırılır.
2. Perde / 2. Tablo
Zindana kapatılan ve gördüğü işkenceler nedeniyle acı çeken Birjan, Sara'yı hayal etmektedir. Aşıkları birbirinden ayırmak için her türlü yolu deneyen Altınay ise yaptıklarından utanarak Birjan'ı izlemekte ve vicdan azabı duymaktadır.
Vali Janbota'nın muhafızı Serik, Birjan'ın başında nöbet tutarken uyuya kalınca Sara, Birjan'ın yanına gelir ve her şeye kahramanca karşı koyup birlikte ölmeyi teklif eder.
Jiyenkul zindana gelerek uyuyan Serik'e saldırır ve Birjan için mahkeme kurulmasını emreder. Jiyenkul'un kardeşi Vali Janbota, mahkemede Birjan'a ölüm cezası verilmesini sağlar.
Bu operanın 11 Ocak 2014 tarihinde TRT Avaz’da gösterilmesiyle tüm Türkiye çapında sanatseverler izleme imkanı bulmuştur. Bu vesileyle TRT Avaz yöneticilerini de kutluyorum. Şimdi temennimiz, bu muhteşem eserin İstanbul’da da gösterilmesidir. Bu konuda maddi ve manevi sponsorluk yapacak kişi ve kurumlara şimdiden teşekkür etmek isterim.

Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı (TÜRKSOY) 20 kuruluş yılı etkinlikleri kapsamında sahnelenmesine öncülük ettiği ünlü Kazak bestecisi Mukan TÖLEBAYEV’in şaheseri BİRJAN ve SARA operası ile Türk Dünyası sanatçılarını aynı sahnede buluşturdu. Bu muhteşem organizasyonun gerçekleştirilmesinde Kazakistan Türkiye  Büyükelçisi Canseyit TÜYMEBAYEV ile TÜRKSOY Genel Sekreteri Dusen KASİNOV’un çabalarını takdirle alkışlıyoruz.