Son dönemde çok konuşulan metaverse üç boyutlu (3B) sanal küresel ağa, “Dünyadaki öteki dünya” veya “sanal evren” diyebileceğimiz bu yapı neticede bir sanal ağ (network) oluşturmaktadır. Bu ağ, son teknoloji ile üretilmiş ve üretilecek teknolojilerle dünyanın ve insanlığın üstüne gerilerek ikincil sanal evren oluşturulmaya çalışılmaktadır. Metaverse, şu âna kadar insanoğlunun üretmeye çalıştığı en büyük ikincil dünya inşa çalışmasıdır. Gelişen teknoloji ile yaşanacak yeni hukuksal sorunlar nedeniyle bu alanda çalışmalar yürüten Av. Gözde Ayhan ile tüm merak edilenleri sorduk.
Merhaba Gözde Hanım metahukuk’tan biraz bahseder misiniz?
Metaverse’ün Yasası: Metalaw 2022, yeni bir gerçekliğin doğuşuna tanık olmaktadır; Silikon Vadisi’nin yeni sanal icadı: “metaverse”. Yakında çalışabileceğiniz, oynayabileceğiniz ve doğal olarak anlaşmazlıklara girebileceğiniz sürükleyici dijital, yeni bir dünya. Kullanıcı sayıları arttıkça yeni bir hukuk sistemi ortaya çıkacak: metahukuk. Sanal dünyadaki güç birkaç yaratıcının elinde yoğunlaşırken, metalaw'ın veya metaverse yasasının bu birkaç yaratıcının lehine sonuçlanmamasına dikkat etmeliyiz.
Kulaklıklar, gözlükler, sanal gerçeklik ve kişiselleştirilmiş dijital avatarlar aracılığıyla metaverse, kullanıcılara gerçek dünyanın karikatürize edilmiş bir taklidini vaat ediyor. Web 3.0'ın kıdemli teknoloji CEO'su John Hanke tarafından "distopik bir kabus" olarak tanımlanan Metaverse, Elon Musk tarafından da "burnunuzda TV olması" sözü ile reddetmiştir. Bununla birlikte, yeni teknoloji ile fark yaratmak isteyen ve proje üreten gençlere yeni iş kolları sunulmaktadır. Avukatlar, özellikle de genç ve teknoloji meraklıları, Metaverse’de yaşanacak olumsuz hukuki durumların çözümü için iş başında olacaklardır.
Uygulama alanları nasıl belirlenecek?
Mevcut hukuk, bir zamanlar hayal bile edilemeyen eylemlerle başa çıkmak için mücadele ederken, yeni bir hukuk paradigması şekillenecektir. Peki bu yeni hukuk paradigmasının adını ne koyacağız? Burada Metalaw - Metahukuk bariz bir terim gibi görünmektedir. Tek sorunda, zaten bunun aslında var olmasıdır. Metaverse'in madeni parasının hikayesi birkaç on yıl öncesine dayanmaktadır: 1992 bilimkurgu romanından kaynaklanan “meta” - "ötesi" ve “universe” - “evren" kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Halihazırda tanımlanmakta olan bu evrendeki farklı ırklar arasındaki ilişkileri düzenleyen yasadır.
Yasal gerçeklikte nasıl suçlarla ortaya çıkabilir örneklerle açıklar mısınız?
Basit bir suç örneği almak gerekirse: cinayet. Gerçek dünyada birinin hayatına son vermek, çoğu durumda mümkün olan en ağır cezayı hak eden ciddi bir suçtur. Peki ya metaverse’de? Orada cinayet mümkün mü? En anlamlı etkileşimin anahtarı, giyimden jestlere kadar her şeyin satın alınabileceği sırıtan avatarların kullanılmasıdır. Hırsızlık zaten testlerde gerçekleşti, bu yüzden meta cinayet de mümkün görünüyor. Sonuç, simüle edilmiş dünyadaki ölümün gerçekte ölüm anlamına geldiği The Matrix'teki gibi mutlak bir imha olmayabilir. Ancak ister oturum kapatılırken bir klavye ile isterse sanal bir belediye binası sırasında bir satırla öldürülmüş olsun, kurbanın finansal ve duygusal, hatta belki de (meta) fiziksel refahı üzerinde etkileri olacaktır.
Peki suçu işleyenleri nasıl tespit edeceğiz?
Kullanıcı verilerini hacklemenin etkilerini ve IoT (Internet of Things - Nesnelerin İnterneti) ile ilgili gizlilik sorunlarını zaten görmüştük. Kullanmakta olduğumuz akıllı cihazlar şu anda kullanıcılara günlük yaşamlarında yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Meta veri deposu, sonunda kullanıcıların esasen yaşayabileceği bir yer olacak şekilde tasarlanmıştır. Şu anda IoT'de mevcut olan tüm güvenlik açıkları yalnızca meta veri deposu teknolojisiyle artırılır. Metaverse kullanıcılarına karşı işlenen suçların maliyeti, mevcut teknolojilerden çok daha zararlı olma potansiyeline sahiptir.
Örneğin, işvereniniz iş için meta veri deposunda oturum açmanızı ister. Yıllar sonra bir sabah, bir bilgisayar korsanının avatarınızı, özenli ve pahalı bir şekilde oluşturulmuş yapay bir bedeni yok ettiğini görüyorsunuz. Bu hiçbir şekilde geri yüklenemez ve bundan dolayı da çok önemli bir toplantıyı kaçırdınız. Sanal yatırımınızın, sanal benliğinizin kaybından kurtulduğunuzda, belki bir haftayı veya daha fazlasını kaçırırsınız. Peki bunu kim telafi edecek? Fail bulunacak mı? Ceza alacak mı?
Bu suçların tespiti halinde nasıl bir ceza verilebilir?
Açık olmak gerekirse: sadece tescilli hasardan bahsetmiyoruz. Daha geçen aylarda Meta Platforms, Inc. (eski adıyla Facebook) tarafından oluşturulan bir sanal gerçeklik ürününün testçisi, uygunsuz bir şekilde dokunulduğunu iddia etti; kendisini “tecrit edilmiş” hissettiren “yoğun” bir olay. Bir Meta temsilcisi bunu “kesinlikle talihsiz” olarak nitelendirdi. Talihsiz ama kesinlikle öngörülemeyen değil.
Metaverse yaşanan hukuksal sorunların tespiti için bir çalışma var mı? Avukatlar sanal dünya için hazırlıklar yapıyor mu ?
Metaverse, kavramsal olarak o kadar geniştir ki, hiç kimse tam yasal sonuçları tahmin edemez ve Silikon Vadisi dışından çok az kişi onları çok fazla düşünebilmiştir (mülkiyet iddiasında bulunan hızlı bir ABD avukatı - metalaw ticari markasının dikkate değer bir istisna olması), Big Tech'in hukuk danışmanlarının ve şirket içi avukatlarının bir süredir bunlar üzerinde çalışmalar yaptığından emin olabilirsiniz.
Peki uyuşmazlıklar nerde çözüme kavuşturulacak?
Uyuşmazlıklar, başlangıçta gerçeklik mahkemelerinde çözülecektir. Ancak Silikon Vadisi seçkinlerinin yeni bir üst-yargı yetkisinin parçası olarak simüle edilmiş adliye binaları planlamadığını kim söyleyebilir? Deniz, hava ve uzay hukuku gibi bu da uluslararası bir anlaşmanın konusu olabilir. Sözleşmeler, nihayetinde kullanıcıları, maliyetleri düşürmek için hukuki bir Hal 9000'e başkanlık eden meta-mahkemelerde anlaşmazlıkları çözmeye zorlayabilir. Bu hiç de uzak bir ihtimal değil: Çin, gerçek dünyadaki cezai konularda ilk robot yargıcından çoktan soyundu.
Meta, Inc., bahsi geçen elle taciz olayını araştırırken, test cihazının diğer kullanıcılarla etkileşimi engelleme yeteneği gibi yerleşik güvenlik özelliklerini kullanmadığını belirledi. Meta "iyi geribildirim" aldı ve şimdi "[engelleme özelliğini] önemsiz derecede kolay ve bulunabilir kılmak" için çaba gösterecekti. Satır aralarını okuyan şirket, kullanıcıların kendilerini koruma sorumluluğunu üstlenmesini istiyor.
Meta size “bulunabilir” bir savunma aracı verecektir. Zamanında bulamazsan bu senin sorunun, Meta'nın değil. Bu şekilde sorumluluktan kaçınmak, hissedarları memnun edecek; pahalı polislik ve dahası, takım elbiseden olası korumaya gerek yok. Meta'ya göre, söz konusu olan, kullanıcıların kendi başına refahı veya çıkarlarına uygun olduğunu düşündükleri şey değil, meta verinin karlı yeni bir boyut olarak yaşaya bilirliğidir.
Sizce mahkemeler bu konuda adil kararlar alabilecekler mi?
Mahkemelerin bu konulardaki etkisi, kararı bir yana, henüz net değildir. Herhangi bir önemli Yakın Karşılaşma dışında, şu anda tanımlandığı şekliyle meta kanunun pratik kullanımı çok azdır. Yeniden amaca uygun olarak, kendisini bilim adamlarının veya daha doğrusu bilgisayar mühendislerinin tozunu yerken bulan bir hukuk, topluluğunun yardımına gelebilir. İnsanlığın kadim Altın Kuralı, Silikon Vadisi'nin sakinleri, yeni realitelerine gelen her ziyaretçinin, kendilerinin, Yaratıcıların yapmasını istediği gibi başkalarına yapmasına karar verebilir.
RÖPORTAJ: AV. MEHMET ŞAH ÇELİK
