Türk Ceza sisteminde çok fazla uygulana Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararıgöre sanık, belirlenen denetim süresi içerisinde yeni bir suç işlemezse; denetim süresi sonunda dava düşmekte ve bu hakkında verilen mahkûmiyet hükmü ortadan kalkmakta, adeta bu suçu işlememiş hale gelmektedir. Bu durumda ortada sonuç doğuracak bir mahkeme hükmü bulunmamaktadır. Bu konu ile ilgili çalışmalarını sürdüren Av. Ebru ULUIŞIK ile konuya dair merak edilen önemli konuları sorduk. İşte detaylar;

Merhaba Ebru Hanım öncelikle Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararı Nedir? Bize biraz anlatır mısınız?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ifadesini açıklamaya geçmeden önce hüküm kavramını açıklamakta fayda vardır. Hüküm; bir dava mahkemesinin hukuksal uyuşmazlığı çözen son kararıdır. Ara kararlar hüküm kavramının kapsamına girmez.  Hüküm; yargılamayı sona erdiren karardır. Beraat, Ceza verilmesine yer olmadığı, Mahkûmiyet, Güvenlik tedbirine hükmedilmesi, Davanın reddi ve düşmesi birer hükümdür.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumunun ceza kanunumuzda ilk kez 15/07/2005 tarihinde ResmîGazete ’de yayımlanan 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ‘nun 23. maddesi ile sadece çocuklar hakkında uygulanmak üzere hukukumuza girmiştir. Önceleri sadece çocuklar hakkında uygulanan bu kurum 19/12/2006 tarihinde yürürlüğe giren 5560 sayılı yasa ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 231. maddesine eklenen fıkralar ile büyükler için de uygulanmaya başlanmıştır. Kovuşturması başlamış ve sanığın suçunun sabit olması ve hakkındaki verilen mahkûmiyet hükmünün, hukuki sonuç doğurması BELLİ BİR SÜREYE VE BELLİ ŞARTLARLA ERTELENMEKTE YANİ DİĞER BİR DEĞİŞLE ASKIYA ALINMAKTADIR. Bu hüküm bir karar niteliğinde olmadığı için İSTİNAF VE TEMYİZ yoluna gidilmez ve İTİRAZ KANUN YOLUNA BAŞVURULABİLİR. Sanık denetim süresi içinde kasten bir suç işlediğinde veya yüklenen yükümlülükleri yerine getirmediğinde askı durumu sona erecek mahkûmiyet hükmü hukuksal sonuçlar doğuracak ve kesinleşme süreci tamamlandığında infazına geçilecektir.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması: Herhangi bir suçtan dolayı ceza mahkemelerince yargılanan vesuçlu bulunan sanığa hapis veya adli para cezası hükmedilecek iken, bazı şartların varlığı halinde söz konusu hükmün açıklanmamasıanlamına gelir.Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı için gereken şartlar:

Sanığa hapis cezası verilmiş ise bu hapis cezasının iki yıl veya daha az süreli olması gerekir. Burada önemli olan hapis cezasının süresidir. Dolayısıyla taksirle işlenen suçlarda olabileceği gibi kasıtla işlenen suçlarda da HAGB kararı verilebilir. Sanığa adli para cezası verilmişse adli para cezasının doğrudan verilip verilmediği önem taşımaktadır. Zira adli para cezasının doğrudan verildiği durumlarda HAGB uygulanabilirken hapis cezasından çevrilmek suretiyle adli para cezası verildiği durumlarda HAGB hükümleri uygulanmaz. HAGB kararı verilebilmesi için sanığın daha önce kasıtlı bir suç dolayısıyla mahkûm olmaması gerekir. Burada önemli olan alınan ceza miktarına bakılmaksızın suçun ne şekilde (kasten mi taksirle mi) işlendiğidir. Sanığın daha önce işlemiş olduğu suçu kasten işlemiş olması halinde HAGB kararı verilemezken bu suçtan dolayı hapis veya adli para cezasına verilmesi önemli değildir. Fakat sanığın daha önce işlediği suç taksirle işlenmişse HAGB kararı verilebilir. Ayrıca daha önce kasten işlenen suçtan mahkûm olunmasının üzerinden tekerrür hükümlerinin uygulanabilmesi için gerekli süreler geçmişse de HAGB kararı verilebilir.

Mahkemece sanığın yeniden suç işlemeyeceği hususunda olumlu bir kanaate varması gerekmektedir. Bu noktada sanığın kişisel özellikleri ve duruşma esnasındaki tutum ve davranışlarını dikkate alınarak değerlendirme yapılır. Şartlardan biri de sanığın işlediği bu suç nedeniyle mağdur veya kamu maddi bir zarara uğramış ise bu zararın tamamen giderilmesidir. Manevi zarar veya dolaylı zararlar giderilmesi gereken zararlara dahil değildir. Hüküm uyarınca zararın tamamen giderilmesi gerekmektedir. Zararın kısmi olarak giderilmesi durumunda mahkemece HAGB kararı verilebilmesi için mağdurun açık rızası aranır. Sanığın mağdur ya da kamuya vermiş olduğu zararı derhal gideremediği durumlarda ise denetim süresi içerisinde ve aylık taksitler halinde ödeyerek zararı yine tamamen gidermesi istenebilir. Bu durumda da HAGB kararı verilebilir. Niteliği gereği bir zarar oluşturmayan suçların söz konusu olduğu hallerde doğal olarak zararın giderilmesi şartı da aranmaz. HAGB kararı hukuk mahkemesi yönünden bağlayıcı bir karar olmayıp tazminat davası açılması mümkündür. Son olarak sanığın HAGB kararına onay vermesi gerekmektedir. Aksi takdirde hâkim hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına hükmedemez.

Anladım Peki Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararı Verildikten Sonra Süreç Nasıl Devam Ediyor?

HAGB kararı verildikten sonra: HAGB kurumuna göre sanık, belirlenen denetim süresi içerisinde yeni bir suç işlemezse; denetim süresi sonunda dava düşmekte ve bu hakkında verilen mahkûmiyet hükmü ortadan kalkmakta, adeta bu suçu işlememiş hale gelmektedir. Bu durumda ortada sonuç doğuracak bir mahkeme hükmü bulunmamaktadır. Böylece mahkeme hükmün açıklanmasını geri bırakarak sanığa özgürlüğü bağlayıcı veya bir başka cezanın infazını gerçekleştirmemektedir. Yani sanık esasen işlediği sabit olan suçun hiçbir olumsuz sonucundan denetim süresince etkilenmemektedir. 2021 yılına kadar ceza mahkemelerinde verilen kararların yaklaşık %15’i hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararıdır. Hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen sanık; beş yıl süreyle denetim süresine tabi tutulur. Sanık denetim süresi içinde kasıtlı olarak bir suç işlemeyip denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklerine uygun davrandığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak, davanın düşmesine karar verilir.Fakat sanık denetim süresince sanık kasıtlı bir suç işler veya yükümlülüklerine aykırı davranışlar sergilerse mahkeme sanık hakkında verilen hükmü açıklar.Sanık denetim süresi içinde, yeni bir kasıtlı suç işlemesi nedeniyle yargılanırsa hakkında bir daha hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.

Tüm Suçlarda HAGB Kararı Verebilir Mi?

Bazı suçların varlığı halinde sanık hakkında HAGB kararı verilmesi mümkün olamayacaktır. Bu suçlar şunlardır:477 sayılı Disiplin Mahkemeleri Kuruluşu, Yargılama Usulü ve Disiplin Suç ve Cezaları Hakkında Kanun kapsamında disiplin suç ve cezaları.Kullanmak için Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Satın Almak, Kabul Etmek veya Bulundurmak ya da Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanmak Suçu. Anayasa’nın 174. maddesinde koruma altına alınan inkılap kanunlarında yer alan suçlar. İki yıl üstü süreli hapis veya adli para cezası gerektiren suçlar. Disiplin Hapsi ve Tazyik Hapsi Gerektiren Fiiller. İcra İflas Kanunu’nda Yer Alan Suçlar İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu. Şike ve teşvik suçları. Bunlardan birinin varlığı halinde cezanın miktarı veya sanığın kabulüne bakılmaksızın hakkında HAGB kararı verilememektedir.

HAGB Kararının Verilebilmesi İçin Bir Ceza Sınırı Var Mıdır?

HAGB kararı verilebilmesi için mahkemenin yaptığı yargılama neticesinde hükmettiği ceza hapis cezası ise, 2 yıl veya daha az süreli hapis cezası olmalıdır. 18 yaşından küçük çocuklar açısından da aynı ceza miktarı geçerlidir. Suçun niteliğinin (yukarıda açıkladığımız istisnalar hariç), taksirle veya kasten işlenmesinin hiçbir önemi yoktur, önemli olan cezanın miktarıdır. Ceza Muhakemesi Kanunu, 2 yıl veya daha az ceza miktarını mutlak nitelikte bir ölçü olarak kabul etmiştir.

Adli Para Cezasında HAGB Kararı Verilebilir Mi?

Adli para cezası, doğrudan verilebileceği gibi hapis cezasından da çevrilebilen bir ceza yaptırımıdır. Mahkeme yargılama neticesinde sanık hakkında doğrudan sadece adli para cezasına veya hapis cezası ile birlikte doğrudan adli para cezasına hükmetmiş ise, bu para cezası hakkında HAGB kararı verilebilir. Burada önemli olan adli para cezasının doğrudan verilen bir adli para cezası olmasıdır. Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi ise mümkün değildir.

Genelde Sorulan Sorularda Biri Hagb Kararı Sabıka Kaydına İşlenir Mi?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı e-devlet'te, savcılıklarda ve adli sicil sorgulamalarında görülmemektedir. Tüm bu kararlar özel ve ayrı bir arşivleme sisteminde kayıt altına alınmaktadır. Sadece hâkim ve cumhuriyet savcıları tarafından görüntülenen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı sadece soruşturma ve kovuşturmalar ile alakalı olarak kayıt altında tutulurlar. Ayrıca hükmün açıklanmasının geri bırakılması için sanık ve sanık avukatının da mutlaka rızasının alınması önem taşımaktadır. Bu nedenle Hagb konusunda sanığın rıza gösterip göstermediği de sorulur. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması”, ceza mahkemeleri tarafından sanıklar hakkında sıkça hükmedilen kararlardan birisidir. Haliyle kısaca HAGB diye de ifade edilen hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına dair insanların kafasında birçok soru işareti mevcuttur.