İSTANBUL - Türkiye’de üretilen fındığın en büyük alıcılarından Ferrero'nun desteği ile Kalkınma Atölyesi, ‘koronavirüs salgınının mevsimlik gezici tarım işçileri ve onların çocuklarının fındık hasadına katılımına olası etkileri ve önlemler’ başlıklı bir araştırma yaptı. Araştırmayla, mevsimlik gezici işçileri ve çocuklarının maruz kaldığı veya kalabileceği olası riskleri ortaya koymak ve mevsimlik göçün süreçlerini nasıl etkilediğini belirlemek hedeflendi.
Ayrıca, ağustos ayında fındık hasadına katılacak mevsimlik gezici tarım işçileri üzerinden bu risklerin en aza indirilebilmesi için yerel, bölgesel ve ulusal öneriler geliştirilmesine katkı sağlamak amaçlanırken salgın sürecinin fındık hasadına olabilecek etkilerinin anlaşılmasına da çalışıldı.
ANKETE FINDIK BAHÇESİ OLAN 50 KİŞİ KATILDI
Araştırma aracı olarak anket çalışması ve yarı yapılandırılmış görüşme formu tercih edildi. Anket, fındık hasadına işçi götüren 50 tarım aracısı ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre fındık üretiminin yüzde 80’ini gerçekleştiren Düzce, Giresun, Ordu, Sakarya ve Samsun illerine bağlı, fındık üretiminin en fazla olduğu ikişer ilçeden seçilen toplam 50 fındık bahçe sahibine uygulandı.
Yarı yapılandırılmış görüşmeler ise fındık üretiminin farklı aşamalarında farklı sorumlulukları bulunan kamu kurumları, çiftçi/üretici birlikleri, sivil toplum kuruluşları, özel sektör firmaları, Ziraat Odaları ve meslek örgütleri gibi 31 kurumdan temsilcilerle gerçekleştirildi.
KİMSE FINDIĞINI BAHÇEDE BIRAKMAYACAK
Araştırmanın öne çıkan sonuçları ve talep edilen öneriler şöyle:
“Mevsimlik gezici tarım işçilerinin fındık hasadı sürecine kısmen ya da tamamen katılamaması durumunda, Düzce ve Sakarya illerinde fındık üretimin yarı yarıya azalacağı söylenirken, diğer iller için geleneksel imece usulüne dönülebileceği, ‘gurbetçi üreticilerin’ aileleriyle birlikte bahçeye gireceği, artan işsizlik nedeniyle mahalli işgücü arzının artacağı ve fındık satış fiyatlarının yükseleceğine dair beklentiden dolayı kimsenin fındığını bahçede bırakmayacağı belirtildi. Görüşmeye katılanlar, fındığın dalda kalmayacağına dair yaygın bir inanca sahip.
YEREL KURULUŞLAR İLETİŞİMDE OLMALI
Üretim süreçlerinin gerektireceği özgün ihtiyaçları tespit ederek çözüm üretecek yerel kurumların; fındık üretiminin gerçekleştirilmesinde önemli role sahip tarım aracıları, bahçe sahipleri, büyük firmalar, muhtarlar ve bu alanda çalışan meslek örgütleri ile sivil toplum kuruluşları gibi farklı aktörlerin verimli bir iletişim içinde olmasının gerekliği ortaya konuldu.
ÇOCUK EMEĞİ ARTABİLİR KAYGISI
Pandemi nedeniyle uygulanan tedbirlerin maliyetleri yükselteceği ve buna karşı ailelerin de değişen koşullarla başa çıkma stratejisi olarak çocuk emeği kullanımına yönelebileceği, farklı kurum ve kişiler tarafından kaygı oluşturdu.
Araştırma kapsamında görüşülen kurum temsilcileri, ailelerin çocuklarıyla seyahat etmelerinin bir tercih değil zorunluluk olduğu belirtirken, çocukların işçi olarak kullanılmasının fındık bahçe sahibi açısından zaten verimsiz olacağını, ama işçilerin bahçelere yakın konakladığı durumlarda bu alanda tam anlamıyla denetim sağlanmasının da kolay olmayacağı ifade edildi.
Eğer konaklama alanlarında seçenek oluşturulmazsa çocukların tam bir işçi olarak olmasa da su taşımak gibi basit işler için bahçelere gireceğinin düşünüldüğü de araştırmada yer aldı. Maliyet artışları nedeniyle olmasa da eğer beklenen işgücü sağlanamaz ve ürün rekoltesi de yüksek olur ise mevsimlik gezici tarım işçilerinin ailecek çalışabileceği de ayrıca belirtildi. Diğer yandan, bahçe sahipleri de kendi çocuklarının bahçeye girmesinin önemsendiği, üretime dair bilgi ve deneyimin ancak bu yolla kazanılabildiği söyledi.
MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİNİN SORUNLARINA YÖNELİK ÖNERİLER
Covid-19 salgınına karşı tedbir kararlarının tarımsal üretim alanında nasıl uygulanacağına ilişkin 3 Nisan’da tarihinde İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan genelgeyle belirli illerde valiliklere bağlı Mevsimlik Tarım İşçileri Koordinasyon Kurulu kuruldu. Fındık üretimi yapılan illerdeki tedbir kararları incelenip ve hasat zamanı yaklaştıkça ‘tarımsal üretimin sürdürülebilmesi’ için bu alandaki kısıtlılıklara çeşitli muafiyetler tanımlandı.
Salgın döneminde ihtiyaç duyulan bilgi akışının sağlanması ve uygulanacak tedbirlerin denetimi amacıyla yerel ölçeklerde farklı aktörlerin katılımına açık olarak oluşturulacak bir koordinasyon, salgın sonrası dönem açısından da işgücü talebi ve arzının buluşturulması başta olmak üzere birçok konuda iyileştirme yapılabilmesi açısından işlevsel olacağı vurgulandı.
İŞÇİLERİN ULAŞIM MALİYETLERİNE DÜZENLEME TALEBİ
Şehirlerarası yolculuklarda ulaşım giderlerinde yaşanan artışının, üretim maliyetlerine yansıyacağı da araştırmada yer aldı. İşçilerin hasat dönemi boyunca geçici çadır yerleşimlerinden fındık bahçelerine, bir ilin farklı ilçeleri arasında ya da bölgedeki komşu iller arasında seyahat etmesi gerekeceği dile getirildi. Bu durumun bir an önce kurallara bağlanması ve özellikle maliyetlerin nasıl karşılanacağı hususunun belirlenmesi gerektiği araştırmada altı çizildi. Tarım aracıları ve işçilere ulaşım konusunda nakit desteği verilmesi gerekmektedir.
SOSYAL MESAFEYE YÖNELİK BİLGİLENDİRME YAPILSIN
Tarım aracıları ve fındık bahçe sahipleri çalışma alanında sosyal mesafenin nasıl korunacağına dair bilgilendirilmelidir. Fındık hasadı düşünüldüğünde fındık ağaçları (ocaklar) arası mesafenin dar olabileceği, özellikle rakımı yüksek kesimlerde bulunan ve/veya eğimi olan fındık bahçelerinde hasadın sosyal mesafeyi koruyarak nasıl gerçekleştirilebileceğine dair ön çalışmalar yapılmalı ve hasat öncesi tarım aracıları ile işçiler bu konuda bilgilendirilmelidir. Sağlık ekipleri çalışma alanlarını düzenli olarak ziyaret etmeli, ihtiyaç duyulan sağlık hizmetlerinin sunulması ve önlemlerin uygulanması konusunda denetim sağlamalıdır.
TARIM İŞÇİLERİNE HİJYEN MALZEMESİ DESTEĞİ VERİLMELİ
Firmaların işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda sürece etkin olarak katılımı sağlanmalıdır. Özellikle çalışma alanlarına ulaşım, banyo ve tuvalet altyapısı, temiz su, beslenme ve hijyen malzemesi desteği sağlanması konusunda firmaların sürece katılımları önemlidir. Bahçe sahiplerinin de sorumluluk alarak harekete geçmelerini sağlamak için ortak bir plan geliştirebilir. İşçilere fındık bahçelerinde sağlık koşullarına uygun yemek yeme ve dinlenme alanları tahsis edilmesi ve bu alanların kişisel mesafe için uygun büyüklükte olması sağlanmalıdır.
KONAKLAMAK İÇİN ATIL KAMU BİNALARI DEĞERLENDİRİLMELİ
Kişisel koruyucu ekipman temininde mevsimlik gezici tarım işçilerine öncelik verilmeli ve bahçe sahipleri, ziraat odaları, firmalar, tüccarlar ve kamu kurumları tarafından bu ekipman yeterli miktarda ücretsiz olarak dağıtılmalıdır. Tarım işçilerinin konaklaması için atıl durumdaki kamu binaları değerlendirilmelidir.
İŞÇİLERİN YAŞI, HASTALIĞI VE SAYISI KAYIT ALTINA ALINSIN
Tarım aracıları ve fındık bahçe sahipleri kişisel mesafe kuralına yönelik, yüz yüze bilgilendirme kadar afişler, posterler ve broşürler gibi bilgi verici materyaller hazırlanabilir ve yaygın dağıtımı gerçekleştirilebilir. Fındık hasadı öncesi konaklama amaçlı alanlar ziyaret edilmeli ve ihtiyaç duyulabilecek hizmet ve malzemelerin tespiti yapılmalıdır. Fındık hasat dönemi boyunca düzenli denetimler gerçekleştirilerek önlemlerin nasıl uygulandığı izlenmelidir. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin sayısı, yaş aralıkları, 65 yaş ve üzeri kişiler ile kronik rahatsızlığı olanlar, gebe kadınlar belirlenerek kayıt altına alınmalıdır. Bu veriler haritaya işlenmeli, ilçe mülki idare amirine verilmeli ve her ilçe bu kapsamda acil bir planlama yapmalıdır.
TEMİZ SU İHTİYACINI YEREL YÖNETİCİLER KARŞILASIN
Mevsimlik gezici tarım işçileri konusunda en önemli ihtiyaçların başında temiz, yeterli ve sürekli su temini gelmektedir. Salgın döneminde bu ihtiyaç özel bir önem kazanmıştır. Özellikle yerel yönetimlerin desteğiyle bu ihtiyaç acil olarak karşılanmalıdır. Konaklama alanında ihtiyaç duyulabilecek katı-sıvı sabun, kolonya, tuvalet kâğıdı, hijyenik ped, çocuk bezi gibi hijyen malzemeleri desteği sağlanmalıdır. Hem bahçelere hem de konaklama alanlarına el yıkamaya olanak tanıyan musluklu bidonlar konulabilir. Aynı zamanda bu bidonlar işçilerin görsel materyalle bilgilendirilmesi için de kullanılabilir.
AİLELERE SAĞLIKLI ALAN, YEMEK PİŞİRME ÜNİTESİ VE ARAÇ DESTEĞİ SAĞLANSIN
Ailelere hijyenik olarak yemek hazırlayabilecekleri sağlıklı alan ve araçlar ile gıda desteği sağlanmalıdır. Ayrıca yemek hazırlamak amacıyla ailelere pişirme üniteleri temin edilmelidir. Çalışma saatleri sonrası kişisel bakım ve temizliğin sağlanabilmesi için banyo, sıcak suya erişim ve tuvalet altyapıları kurulmalı, düzenli dezenfekte edilmeli ve bu alanlarda ihtiyaç duyulan malzemeler temin edilmelidir.
BAHÇE SAHİPLERİ ATEŞ ÖLÇÜMÜ YAPSIN
Konaklama alanları düzenli olarak ziyaret edilmeli ve sağlık kontrolleri yapılmalıdır. Bunun yanı sıra fındık bahçe sahipleri edinebilecekleri basit bir ateş ölçme cihazı ile işçi ekip başları aracılığıyla günlük olarak ateş ölçümü yapabilir. Olası bulaşma durumlarına karşın yerleşim yerleri ve konaklama alanlarına yakın acil karantina alanları oluşturulmalıdır.
MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİ VE AİLELERİNE DESTEK PAKETİ OLUŞTURULMASI
Covid-19 salgınına karşı alınan tedbirlerin uygulanması üretim maliyetlerine yansıyacaktır. Mevsimlik gezici tarım işçileri ve ailelerinin maliyet artışlarından olumsuz etkilenmemesi için bir dizi mali ve ayni destek sağlanması düşünülmelidir. Bu kapsamda illerdeki üretim sürecini takip etmek üzere ihtiyaç tespiti ve kaynakların kullanımı konusunda çalışmalar yapılmalıdır. Salgın süresince, Kızılay Kart uygulamasına benzer bir destek sistemi düşünülebilir. Bu desteklere kimlerin erişim sağlayacağı yine önerilen kurulun; bahçe sahibi, tarım aracısı ve ziraat odaları arasında kuracağı koordinasyonla yerel ölçekte tespit edilip kayıt altına alınması düşünülebilir.”
