VHA/NUR-SULTAN

Kazakistan, sosyal ve politik yaşamın istikrarlı bir şekilde liberalleşmesinde yeni bir aşamaya geçilmesine yol açan büyük bir siyasi reform paketini uygulamaktadır. Bu reformlar demokrasinin temel kurumları olan vatandaşların barışçıl toplanma haklarını, seçimlerin organizasyonunu ve siyasi partilerin faaliyetlerini kapsamaktadır.

Bu yılın Mayıs ayının sonunda Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev ülkenin sosyal ve politik gelişimini ilgilendiren önemli bir dizi yasayı onayladı. Bunlar arasında “Kazakistan Cumhuriyeti’nde Barışçıl Toplantılar Kanunu”, “Kazakistan Cumhuriyeti Seçimler Kanunu’na Yapılan Değişiklikler”  ve  “Kazakistan Cumhuriyeti Siyasi Partiler Kanunu’na Yapılan Değişiklik” bulunmaktadır.

Bu yasalar ve yasalara yapılan değişiklikler, “Toplumsal Güven” Ulusal Konseyi çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından önerilen siyasi reformların bir parçasıdır. Bunların kabul edilmesi, Tokayev’in “Duyan Devlet” kavramının uygulanması ve sivil toplumun geliştirilmesi bakımından önemli bir adımdır. Kazakistan’daki bu yeni yasal normlar çoğulculuk, alternatif görüşler, yapıcı tutum ve sorumluluk gibi değerleri daha da güçlendirmektedir.

Bu bağlamda, yeni Barışçıl Toplantılar Kanunu, toplantı ve gösterilerin yasal düzenlemelerini önemli ölçüde basitleştirmektedir. Yasayı oluşturma sürecinde bağımsız uzmanlar, kanaat önderleri, insan hakları savunucuları, sivil toplum örgütleri temsilcileri katkıda bulundular. Çok düzeyli kamuoyu tartışmasının sonucu olarak hükümet tarafından başlangıçta öngörülen hükümler toplumun yararına daha fazla gevşetilmiştir.

Yasa, Uluslararası Sivil ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin 21. maddesi ve Avrupa İnsan Haklarının Korunması ve Temel Özgürlükler Sözleşmesi ile tamamen uyumludur. Belge barışçıl toplantıların temel ilkelerini ortaya koymaktadır: toplantılar yasal olmalı, gönüllü olmalı, şiddet içermemeli ve devlet ya da vatandaşlar için tehlike oluşturmamalıdır. Ayrıca, kanundan gazetecilerin faaliyetlerini kısıtlayan yasaklar çıkartılmıştır.

Yasa uyarınca, Kazakistan kentlerinde vatandaşların barışçıl toplantılar yapmaları için halka açık mekânlar düzenlenecek ve barışçıl toplantılar için bildirim prosedürü 15 günden 5 güne indirilecek.

Tokayev “Yeni bir siyasi kültür şekillendiriyoruz. Çoğulculuk, alternatif görüşler ön plana çıkıyor. Yönetim olarak toplumun farklı düşünmesini yıkıcı olarak görmüyoruz” dedi. Kazakistan Cumhurbaşkanı’na göre, toplumun ve devletin, kendi tutumlarını ifade etmede doğru yaklaşım geliştirmesi gerekmektedir. Devlet Başkanı, “Bunu zorla değil, bağımsız olarak, bilinçli olarak geliştirmek daha iyidir” diye belirtti.

Önceki yasa 25 yıl önce kabul edilmişti ve hem Kazakistanlı hem de uluslararası uzmanlara göre, kavramsal açıdan gözden geçirilmesi gerekiyordu. 2020 yılının yeni yasası uluslararası standartlara, Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Anlaşmasına ve Uluslararası Sivil ve Siyasi Haklar Anlaşmasının 21. maddesine uymaktadır. En önemlisi, yasa, insanların iradesini ifade etme hakkını sağlamaktadır.

Bu yasada barışçıl toplantıların temel ilkeleri belirtilmektedir: toplantılar kanuna uygun olmalı, gönüllülük esaslı olmalı, şiddet içermemeli, ne devlet ne de vatandaşlara tehlike oluşturmalıdır. Başka bir ifadeyle, insan hakları ilkelerine uyulmalı, “yasaklanmayan her şey izinlidir” ve “Haklarınız başkalarının haklarının başladığı yerde sona eriyor.”

Böylece “Barışçıl Toplantılar Kanunu”, Cumhurbaşkanı Tokayev tarafından ilan edilen “Duyan Devlet” kavramının başarılı bir şekilde uygulandığının bir kanıtıdır.

Seçim yasası geliştirilmektedir. Yeni yasalar kadınların ve gençlerin ülkenin siyasi yaşamına katılma haklarını daha da güçlendirecektir. Parti listelerinde kadınlar ve 29 yaşın altındaki gençler için zorunlu % 30’luk bir kota oluşturulması zorunlu hale gelmektedir.

Hâlihazırda Kazakistan Parlamentosu’nda kadınlar %22 oranıyla temsil edilmektedir (OECD yasama organlarında kadınların ortalama temsili %30’dur). Parlamentonun Meclis’indeki (Alt kanat) kadınların sayısı 29, Senato’da 6’dır. 29 yaşın altındaki gençler Parlamentoda henüz temsil edilmemektedir.

Maslihat’larda (yerel temsilci organlar) kadınların sayısı 740 ve bu da yaklaşık %22, 29 yaşın altındaki gençler sadece 53 milletvekilince temsil edilmektedir. Tüm Kazakistan’da, Maslihat’lardaki toplam vekil sayısı 3335’tir.

İstatistiklere göre, bugün Kazakistan’da 4,5 milyondan fazla ekonomik olarak aktif kadın ve 20 ila 29 yaş arası 2,8 milyon genç yaşıyor. Bundan sonraki süreçlerde belirtilen vatandaş kategorisi, yerel temsilci organın ve Parlamentonun alt meclisinin seçimlerine daha fazla katılacak.

Genel olarak, kota politikası oldukça yaygın bir uluslararası uygulamadır. Özel parti kotaları Avrupa ülkelerinde uygulanmakta ve en yaygın olarak bu normların yasalarla korunduğu Almanya, Norveç, Fransa ve Belçika’da yaygındır.

Kazakistan’da yeni yasa ile özel kotaların tanıtılması, genç kuşak Kazakistanlılar ve kadınların ülkenin siyasi yaşamına aktif olarak katılmaları için bir teşvik olacaktır. Yeni yasal normlar 2021’de uygulanacak ki bu Parlamentonun Meclis’i için olağan seçim yılıdır (Kazakistan Parlamentosu’nun Meclis milletvekillerinin görev süresi 5 yıldır). Son parlamento seçimleri 2016’da yapılmıştır.

Devlet Başkanı tarafından onaylanan “Seçimler Kanunu”na ve “Siyasi Partiler Kanunu”na yapılan değişiklikler, Kazakistan siyasi sisteminin modernleştirilmesini hızlandıran reform paketinin önemli bir parçası olmuştur.

Seçimlere katılabilecek siyasi partilerin kurulması için gerekli olan azami imza sayısının 40 binden 20 bine azaltılması, Kazakistan’daki parti sisteminin daha da geliştirilmesi için önemli bir adımdır.

Böylece mevzuatta yapılan değişiklikler, ülkedeki siyasi süreçler üzerindeki partilerin etkisinin artmasına katkıda bulunacaktır. Söz konusu değişiklikler yeni siyasi partilerin kurulmasını kolaylaştırmakla beraber genel olarak ülkede parti faaliyetlerinin canlandırılmasına yol açacaktır. Bunun da Hükümet kararlarının geliştirilmesi ve kabul edilmesine olumlu etki edeceği beklenmektedir. Günümüzde Kazakistan’da kayıtlı 6 siyasi parti faaliyet göstermektedir.

Mevzuatta öngörülen önlemler; sosyal ve politik alanı yeniden biçimlendirmeyi, partiler arası rekabeti artırmayı ve seçim organlarını daha kapsayıcı ve dengeli hale getirmeyi amaçlamaktadır.

Kazakistanlıların refah düzeyini yükseltme ve sosyal politikayı güçlendirme gibi önemli hususlarla beraber Kazakistan Cumhurbaşkanı mevcut siyasi sistemin geliştirilmesi için ciddi adımlar atmaktadır.

2019 yılında seçim programında Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, yönetim politikasının temel ilkelerini açıkça ortaya koymuştu. Bunlar “Süreklilik. Adalet. İlerleme” olarak belirlenmişti. Cumhurbaşkanı görevindeki ilk yılında Tokayev bu ilkeleri yasa düzeyinde başarıyla uygulamaktadır.

Süreklilik, ülkenin siyasi yaşamında gençlerin rolünün güçlendirilmesi ile sağlandı. Böylece gelecekte devletin etkili bir şekilde gelişmesini sağlayacak genç nesil Kazakistanlı yöneticilerin hazırlığı sağlanmaktadır.

Adalet, ülkenin temsil organlarındaki kadınlar için kotalar aracılığıyla cinsiyet dengesi geliştirerek, vatandaşların barışçıl eylemlere katılmasına yönelik haklarını güçlendirerek uygulandı ve siyasi partilerin faaliyetleri için yeni fırsatlar sağlandı.

İlerleme, genel olarak, Kazakistan’ın modernleşme ve demokratik uygulamalarının devlet yaşamında artmasına yönelik olarak gerçekleşmekte olan istikrarlı hareketinde gözlemlenmektedir.

Kabul edilen siyasi reform paketi örneğinde, “Duyan Devlet” kavramını hayata geçirerek, Cumhurbaşkanı Tokayev vaat ettiği gibi öncelikli olarak vatandaşların taleplerini dikkate aldığı anlaşılmaktadır. Böylece, yeni bir tarihsel aşamada, Kazakistan, otuz yıl önce halk tarafından başlangıçta bilinçli olarak seçilen demokrasiyi güçlendirmeye devam etmektedir.