SEVGÜL EROĞLU

İSTANBUL

Açıkcası ilk defa duyduğum ama özellikle farkındalık yaratma üzerine oldukça başarılı bir sanat, bir yöntem olduğunu keşfedince sizlerle paylaşmak istedim. Şifalandırıcı ve iyileştirici bir etki bırakarak ilkokul, ortaokul, lise, üniversite öğrencileri, dezavantajlı gruplarla çalışılırken, psikiyatri kliniklerinde, okul öncesi çocuklar, yaşlılarla ve hatta tüm gruplarla çalışmalar yapılabilmesi olumlu. Pandeminin son bir yıldır bizi evlere kapatıp, rahatsızlık ve ölüm korkusuyla sınandığımız bu günlerde faydalı olacağı kanısındayım. Hele de açık mekanlarda bile yapılabilmesi süper... En azından yanlız değilizi bize hatırlatıyor.

Playback Tiyatro, sosyal değişimi hedefleyen girişimlerde, eğitimde, terapötik çalışmalarda, sanatsal üretimin yapıldığı ortamlarda; Playback Tiyatro Uygulayıcı eğitimli bir yönetici eşliğinde, bir kitle ile birlikte; seyircilerinin yaşanmış kendi öyküleriyle anlatıcı olduğu, gösteri amaçlı bir performans veya gösteri amacı olmaksızın yapılan, gerçek hayatın doğaçlanması sürecidir.  

Playback Tiyatro aslında Türkiye’de çok yeni, dünyada 1975 yılında ABD de Jonathan Fox ve eşi Jo Salas tarafından kuruldu. Şu anda dünyanın birçok ülkesinde Playback Tiyatro yapan gruplar var. Türkiye ye ise 2012 ve 2014 yılları arasında Çağdaş Drama Derneği tarafından 40 kişilik bir gruba Playback Tiyatro uygulayıcı eğitimi düzenledi. 6 modüllük eğitim 2014 yılında bitti. Playback Tiyatro yapılabilmesi için bir oyuncu grubunuzun olması ve performanslar yapmanız gerekiyor. Ben bunu öğrendim sonra yaparım ya da kullanırım gibi bir durum değil. 

2018 yılında Playback Tiyatro Uygulayıcı Eğitimini tekrar yapmak için İstanbul’da Playback Theatre Turkey oluşumu kuruldu. Yaklaşık 13 kişi bu eğitimi aldı. Bu sayede daha önce uygulayıcı sertifikasına sahip olmayan kişiler ve gruplar sertifika sahibi olurken, İstanbul da da Academy bünyesinde 2 oyuncu grubu oluşturuldu. Belirli aralıklarla kendi yerleri ve bazı sahnelerde temalı ya da  temasız performanslar yapıldı. 2020 de Playback Theatre Turkey Academy haline gelindi. 2 yıl sürecinde Playback Tiyatro Temel Eğitimleri düzenleyerek oyuncu gruplarının sayısı ve çalışmaları artırıldı. Şu anda çalışmalar Alchena Gelişim ve Dönüşüm Evi bünyesinde devam ediyor. 

Playback Tiyatro dünyada birçok amaçla uygulanıyor. İlkokul, ortaokul, liseler, üniversite öğrencileri, dezavantajlı gruplarla çalışırken, psikiyatri kliniklerinde, okul öncesi çocuklarla, yaşlılarla ve aslına bakarsanız bütün gruplarla çalışmalar yapılıyor. Playback Tiyatronun kendi içinde şifalandırıcı ve iyileştirici bir etkisinin olduğunu biliyor ve görüyoruz. Ama Playback Tiyatronun bir terapi yöntemi olmadığını da biliyoruz. İnsanların hikayelerini anlatmaları birbirleriyle paylaşmaları yalnız olmadıklarını görmeleri hem anlatan hem dinleyen hem de oyuncular açısından terapotik bir etki yaratıyor. Bu da seyircilerin ’kendimizi terapide gibi hissettik’ yorumlarına neden olabiliyor. Çünkü kişilerin anlattıkları hikayeleri ya da duygularını sahnede müzik eşlğinde başka insanların bedenlerinde ve seslerinde tekrar görmeleri, kendilerine yeniden bakmalarını sağlıyor. Bu da terapotik etkiyi beraberinde getiriyor. 

Playback Tiyatroda performaslar hem belli bir tema üzerine hem de serbest bir şekilde yapılabilir. En önemli temel amaçlardan birisi ise farkındalık yaratmak. Temel eğitimi alan bir oyuncu grubu ve bir yönetici eşliğinde sahneye çıkılır. Sahne tiyatro sahnesi olmak zorunda değildir. Herhangi boş bir alanda da yapılabilir. Tiyatro ekibi bir rütielle sahneye girer, sahnede yerlerini aldıktan sonra yönetici seyirciyle iletişime geçer, bazı sorular sorar Playback Tiyatrodan kısaca bahsedebilir ve ilk etapta seyircilerin duyguları üzerine yoğunlaşılır. Kişilerin kendi hikayelerine dair duyguları yöneticinin özet geçmesinden sonra ’İZLEYELİM’ demesiyle müziğin başlaması sonrası oyuncuların bazı tekniklerle belirtilen duygu ya da an ile ilgili canlandırma yapılır. Canlandırma bittiğinde oyuncular nötr hale gelerek sadece anlatıcıya bakarlar. Bu bir selamlama ritüelidir aynı zamanda. ’senin hikayeni kabul ettik ve oynadık, görebildin mi?’ anlamına gelir. 

Yönetici sorar ’hikayeni gördün mü?’ Aldığı cevaba göre ya yeniden oynatır başka bir teknikle ya da teşekkür eder. İlerleyen süreçlerde izleyicilerden daha uzun hikayeler gelmeye başlar ve sahnede seyirciye ayrılan sandalyeye davet edilir anlatıcılar. Süreç hikayelerin, hikayelerdeki anların ve duyguların Playback Tiyatro teknikleriyle canlandırılması ile devam eder. 

Süreç yaklaşık bir buçuk saat sürer. Sonra küçük bir ara ve sonrasında seyirci ile birlikte sürecin değerlendirilmesinin yapıldığı geri bildirim çalışması yapılır.