ESKİŞEHİR - TUSAŞ Motor Sanayii (TEI) Eskişehir yerleşkesinde genel maksat helikopteri 'Gökbey’e güç verecek olan ilk milli helikopter motoru olan TEI-TS1400, testlerden başarıyla geçti. Son hazırlıkları tamamlanan motor, TEI yerleşkesinde personel ve mühendisler için özel cam fanus içinde sergilendi. TEI Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit, motorun TEI'de görev yapan Türk mühendislerinin bir ürünü olduğunu belirterek, dünyada motor üreten herhangi bir firmayla ortaklık yapıp, tasarlanan ve geliştirilen motor olmadığını söyledi.

ENTEGRASYON İÇİN 80 MİLYON DOLAR 

TEI Genel Müdürü Akşit, motor entegrasyonu için bile yaklaşık 80 milyon dolar ayrıldığını dile getirerek, şunları kaydetti:

“Değişik noktalarda danışmanlık hizmeti aldığımız kişiler oldu. Bütün işlem tasarım bize ait. Bunu gururla söylüyoruz. Bundan sonra gelecek motorlar için de bütün tasarım ve analiz işlerini baştan sona kendimiz gerçekleştirmiş olduk. TEI olarak bu motoru geliştirirken bunun yanı sıra 34'e yakın kendi özgün motor tasarımlarımızı geliştirdik. Motor geliştirme süreci özellikle insan taşıyacaksa, can taşıyacak çünkü kademe, kademe her şeyi doğrulayarak ve emin olarak ilerlemeniz gereken bir şey. Üstünde can uçacak. Arabanızın motoru arıza yapsa en fazla stop etse aracınızı yol kenarına çeker tamirci gelip bakar. Gökyüzünde böyle bir şey yaşarsanız ‘kenara çek de bir bakalım’ diye bir şey yok. O yüzden hata riskimiz yok. Her şey defalarca kontrol ediliyor. TAI hemen Gökbey helikopterine entegrasyon işlemine başlayacak. Bunu da hafife almayın. Projede sadece entegrasyonun düzgün yapılması için 80 milyon dolar bütçe ayrıldı. Çünkü devasa yüksek güçlerle uğraşıyorsunuz. Motor yüklendiği zaman kaportayı bile esnetiyor. Bunların tamamının çalışılması ve beraber analizlerinin yapılması lazım. Haberleşmenin sağlanması lazım. Dinamik sistemlerinin birbirine etkileşimlerinin analizlerinin yapılması lazım. Ciddi bir iş. Bunlar da aylarca hatta yıl sürüyor. ANKA'dan örnek verecek olursak. Biz ANKA'nın PD170 motorunu verdikten sonra bir yıl sonra uçtu.”

SERİ İMALAT 2024 YILINDA

Milli helikopter motorlarının sertifikasyon işlemlerinin ardından 2024 yılında seri imalatının başlayacağını kaydeden Akşit, “Biz bu motordan peş peşe imalata başladık. Şuanda bu motorun ikiz kardeşinin imalatı bitmek üzere. İki hafta içinde teste hazır olacak. Bunun aynısı, yaklaşık 1,5- 2 ay içinde üçüncü kardeşi geliyor. Ondan sonraki 2 ay içinde dördüncüsü geliyor. Yani önümüzdeki yazın ortasına kadar 5 tane olacak. Bu motorda TAI entegrasyonu yaparken biz diğer motorlarda zorlu olgunlaştırma testleri yapacağız. Oluşabilecek her türlü olumsuzluğu test edeceğiz. Bunlar uzun süreçler. Aylar sürecek. Bunlara olgunlaştırma testleri diyoruz. 1- 1,5 yıl sürecek olgunlaştırma testleri bittikten sonra sertifikasyon süreci başlıyor. Sertifikasyon süreci bürokratik bir süreç. Önemli bir süreç. Motorun her türlü şeye dayanabileceğinden emin olduğumuz en son noktası. Bu da 1,5- 2 yıl sürüyor. Biz bunları sıkıştırıp her şeyi önümüzdeki 3 yıl içinde bitirmeyi hedefliyoruz. 2024 gibi sertifikasyonu tamamlanmış seri imalatın ilk motorunu teslim etmeyi planlıyoruz. İlk motorumuzu teslim ediyoruz aslında ama sertifikalı değil” dedi.

‘YOLCU UÇAĞI MOTORU DA YAPARIZ AMA ÖNCELİK SAVUNMA SANAYİSİNDE’

​TEI Eskişehir yerleşkesinde üretilen milli helikopter motoru teknolojisiyle istenirse yolcu uçağı motorunu da yapabileceklerini belirten Yönetim Kurulu Başkanı Akşit, önceliğin savunma sanayisinde olduğunu söyledi. Devletin ihtiyaçlarına yönelik çalışmaların devam edeceğini kaydeden Akşit, “Bu motoru yapan savaş uçağı motorunu da yapar, yolcu uçağı motoru da yapar çünkü teknoloji aynı. Yazılımları, analizleri baştan aşağı bir defa yaptınız. Biraz motorun büyüğünü ya da küçüğünü yapacaksınız, sadece artık tasarımla ilgili. O kadar güzel bir sistem kurduk ki bilgileri tek kişi de toplamadık. Şu anda yapılan her şeyin dijital kütüphanesi var. Bunları bir kitap halinde yazıyoruz, baş mühendislik ofisimiz var, kontrol ediyorlar. Ondan sonra bu tasarım raporu olarak kütüphanemize gidiyor. Herhangi yeni bir mühendisimiz bile gelse tüm bilgileri, nasıl yapıldığını görüyor. Hedefimiz Türkiye'nin ihtiyacı olan bütün motorları yapmak. Devletimiz neyi önce yapmamızı isterse onu yapacağız. Şu anda yolcu uçağı motoru da yapabiliriz teknolojimiz var. İstersek yapabiliriz ama onunla uğraşmak yerine öncelik savunma sanayisinde. Önce savaş uçağımızı yapacağız, sıra yolcu uçağına gelsin. Zaman ve öncelik meselesi” diye konuştu.