Kazakistan’da “Cengiz Han” isimli yeni bir eser yayınlanmıştır. Yazarları, araştırmacı-tarihçi Ercan İsakulov ve şarkiyatçı Zaripbay Orazbay. Eser, İran, Rusya, Özbekistan arşivlerinden faydalanarak derlenen yeni bilgiler içermektedir.
VHA/Nur-Sultan- KAZAKİSTAN
Kazakistan’da “Cengiz Han” isimli yeni bir eser yayınlanmıştır. Yazarları, araştırmacı-tarihçi Ercan İsakulov ve şarkiyatçı Zaripbay Orazbay. Eser, İran, Rusya, Özbekistan arşivlerinden faydalanarak derlenen yeni bilgiler içermektedir.
Günümüzde, Türk Dünyası’nın aydınlatılmayı bekleyen tarih sayfalarını anlatan pekçok değerli eser keşfedilmeyi, yayınlanmayı bekliyor. Türk tarihinin önemli isimlerinden biri olan Cengiz Han ve yaşadığı dönemi anlatan pekçok kitap vardır. Cengiz Han ve yaşadığı döneme ilişkin yapılan araştırmalara, Ortaçağ İslam Dünyası’nın yetiştirdiği seçkin devlet adamı, alim ve tabiplerinden biri olan
Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî’nin “Ortaçağın ansiklopedisi” olarak kabul edilen Câmi'ut-Tevârîh adlı eseri ilham kaynağı olmuştur.
Bu değerli eser, İlhanlı Hükümdarı Gāzân Han’ın isteği üzerine yazılmıştır. İlkçağ’dan itibaren Asya ve Avrupa kıtalarındaki çeşitli kavim ve milletlerin, buralarda kurulmuş devletlerin tarihini ilk defa tarafsız bir görüşle kaleme alan Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî olmuştur. Orijinalinin bazı bölümleri Farsça, bazı bölümleri Moğolca yazılmış ve daha sonra kısmen Arapça’ya da çevrilmiş olan eserin iki ayrı versiyonu vardır. Eserin I. cildinin ilk bölümleri geniş çapta “Altın Defter” adındaki bir Moğol tarihine dayanmaktadır.
Yazılı kaynakların aktardığı bilgilere göre, I. cildin Moğollar’la ilgili bölümünü E.-M. Quatremère Fransızca tercümesiyle birlikte, diğer bazı bölümlerini de I. N. Berezin Rusça tercümesiyle beraber yayımlamıştır. Bu cilt G. J. E. Blochet (1911) ve Karl Jahn (1940) tarafından da neşredilmiştir.
“Moğollar Tarihi” ve “Cengiz Han’ın Tarihi” bölümleri 1858-1888 yıllarında İ. Berezin tarafından Rus diline aktarılmıştır. Câmi'ut-Tevârîh kitabı üç ciltle 1936-1952 senelerinde İlimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü tarafından Rus dilinde tercüme edilerek yayınlanmıştır.
CAMİ’UD TEVARİH’İN ORJİNAL KOPYASI KAZAKİSTAN’DA
Söz edilen kitabın birkaç nüshasını kıyas ederek incelemeye alınırken, uzmanlar Rus diline çevrilen birçok yazıların Taşkent nüshasından aktarıldığına dair bilgiler topladılar. Derlenen yazılar birçok nüshalardan toplandığından dolayı farklı bilgileri içermektedir. Bazı kısımlarda insan, kabile, yer, dağ, ırmak, göl isimleri değişime uğramıştır.
İran’da birkaç araştırmalar yapılarak 1994 yılında Tahran’da yayınlanan orijinal Câmi'ut-Tevârîh kitabının fotokopisi Kazakistan’a getirilmiş ve bu değerli eserin orijinal kaynağına ulaşılmıştır.
2016-2018 yıllar arasında dil uzmanı Zaripbay Orazbay tarafından tercüme edilen kitap, Nur-Sultan’da bulunan Uluslararası Türk Akademisi tarafından Kazakça olarak yayınlanmıştır. Böylece, tarihi eser 700 yıl sonra ilk defa Kazak diline tercüme edilmiştir.
CENGİZ HAN NEREDE YAŞADI?
Eseri inceleme sırasında Cengiz Han’ın, VII. Yüzyıl’da, Doğu Kazakistan coğrafyasında, Burhan ve Kaldun dağlarından Yertis nehrine doğru akan Unan (Buhtarma), Kiluran (Yertis), Tugla (Kurçum) ırmakları boylarında yaşadıkları netleşmiştir. Yertis ırmağının sağ kıyısında bulunan Karakurım kentini de, Cengiz Han’ın halefi Ugetay Kağan yaptırmış.
Bu bilgilere rağmen, Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî’nin Rus dilinde yayınlanan eserinde, Cengiz Han’ın oturduğu bölge ile Türk boylarından biri olarak bilinen Muğul boyu değişikliğe uğramıştır. Sanki Yertis ırmağı kıyısında değil de, Moğolistan topraklarında yerleşmişler ve Muğul boyları olarak değil de, Moğol olarak adlandırılmışlardır. Böylece, Türk boylarının tarihi ile genel dünya tarihine ait gerçekler kaba bir şekilde değiştirilmiştir.
Bununla birlikte, XIX ve XX yüzyıllara ait olan yabancı ve Rus haritalarına da, kendi ideolojik çıkarları doğrultusunda, Cengiz Han’ın ve komşu boyların yaşamış olduğu yer, dağ, ırmak isimleri değiştirilmiştir. Zira, bu yerler ancak 1864 senesinde Rus Çarlığına dahil edilmiştir. Görüşümüze göre, Cengiz Han’ın doğduğu yer, Yertis ve Buhtarma ırmaklarının kıyıları ile Karakurım toprakları 1952 senesinde inşa edilen (bu döndemden sonra Rus dilinde Câmi'ut-Tevârîh kitabı yayınlanmıştır) Buhtarma Barajı suyunun altında kalmıştır.
Ayrıca, yapılan araştırmaların sonucunda, dünyaca büyük hükümdar olan ve Türk dünyasına yapmış olduğu büyük hizmetleriyle meşhur olan Emir Timur’un Cengiz Han’ın akrabası olduğu belirlenmiştir. Cengiz Han’ın dedelerinden olan Tumbine Han, aynı zamanda, Timur’un dedelerinden sayılır. Bu bilgiler Şerafettin Ali Yezdi’nin Zafername’sinde ayrıntılı olarak yer almaktadır. Özbek bilim adamları bu eserin ancak ikinci cildini çevirmekle yetinmişler.
CENGİZ HAN KİTABININ ÖNEMİ
Bunun gibi ilginç bilgiler içeren “Cengiz Han” kitabı, önceki dönemlerde gün yüzüne çıkmayan tarihi gerçekleri, özellikle Türk Dünyası ile ilgili, Orta Asya Türkleri ile ilgili yeni incelemeleri ihtiva etmektedir. Cengiz Han hakkında ve o dönemde yaşayan boyların yaşantısı, kültürü ve savaş zaferleri hakkında farklı bir görüş kazandıracak malumata sahip bir eserdir.
