Diğer Ülkelerdeki Türkologlar

lll-A

Selçuklu ve Osmanlı Devri tarihçilerinin çoğu günlük tutan, hadiselerin sebeplerini değil oluş şeklini kaleme alan bir yol izlemişlerdir. İslam dünyasında tarihe sosyolojik yorum getiren, devletlerin yükseliş ve çöküş süreçlerini inceleyen düşünür İbni Haldun’dur. Daha sonraki devirlerde kısmen Ahmet Cevdet Paşadır. Şunu itiraf ve ifade etmeliyiz ki 19. yy’a kadar Türk tarihini Türkler ve Müslümanlar yazmamıştır. Birkaç istisna hariç… Türk tarihinin derinliğine araştırılmasını oryantalistler veya yabancı Türkologlar yapmıştır. Rus Arkeolog N.M.Yadrintsev, Orhun Yazıtlarını bulmuş ve tanıtmış; Danimarkalı filolog Vilhelm Thomsen bu yazıtları okumuştur.

Kazanlı Mirza Kazem Bek, Türk lehçeleri karşılaştırmalı dilbilgisinin temelini atarak Türkoloji alanına katkı sağladı.

Kırımlı Bekir Çobanzade Türk-Tatar dillerini ve Azerbaycan Türkçesini inceledi.

Wilhelm Thomsen, Göktürk yazısını çözerek Türkoloji’nin Göktürk döneminin aydınlatılmasına büyük katkı sağladı.

Alman Albert von Le Coq, Friedrich Wilhelm Karl Müller, Wilhelm Bang-Kaup; Uygur belgelerinin okunuşu ve tasnifini yaptılar.

Annamaria von Gabain, Eski Türkçenin ve Özbekçenin gramerini yazarak bu alandaki dilbilgisi boşluğunu tamamladı.

Alman asıllı Rus Türkolog Wilhelm Radloff, Rusya’daki Türk lehçelerinin karşılaştırmalı incelemesini yaptı ve Türkçenin genel bir dil sözlüğünü hazırladı. “Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte” adlı sözlük Türklük biliminin hala vazgeçilmez eserleri arasındadır.

Danimarkalı Vilhelm Grönbech Türk dilinin tarihi ses bilgisinin temelini attı.

Fransız Türkolog Jean Deny, Osmanlı Türkçesinin, Rus Andrey N. Kononov Eski Türkçe ve Özbekçenin, Macar Türkoloj János Eckmann Çağatayca’nın gramerini yazdılar.

Wilhelm Radloff, Wolfram Eberhard ilk ve orta çağ Türk tarihinin araştırılmasında muazzam çalışmalar yaptılar.

Türkiye’de Türkoloji ye merak 19. Yüzyılın ortalarından itibaren başladı. Cloudfahrer, Le Martin, Pear Loti gibi Fransız yazarlar Osmanlı topraklarına gelip, gezip, yerleştiler. Avrupa’da Türk modasını başlattılar. Şark usulü ev dekoru ve şark modasını Avrupa’ya taşıdılar. Bu moda, bu keşif Türk aydınlarını da etkiledi. Bunda arkeolojik keşif amacıyla gelen İngiliz istihbarat görevlileri de rol aldı. (Gertrude Bell gibi) Türklüğe merak önce Orta Asya Türklüğünü etkiledi. “ Z. Velidi Togan, Reşit Rahmeti Arat, Ahmet Caferoğlu, Sadri Maksudi Arsal, Ahmet Ağaoğlu...” gibi siyaset adamı ve tarihçiler yetişti. Orta Asya’da Türkler arasında bir milli şuur oluşmaya başladı.

Cumhuriyet öncesinde Türk tarihi ve sosyolojisi üzerine çalışan Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul gibi tarihçi ve yazarlar yetişti. Bu ilgi Türkçülük hareketlerinin edebi yönünü işleyen 5 hececiler üzerinden devam etti.

Tarih Kurumu’nun kuruluşundan önce İstanbul Üniversitesi bünyesinde; M. Fuad Köprülü’nün Başkanlığında, Türkiyat Enstitüsü kuruldu (1924). Edebiyat Fakültesi’nde bu bölümün kurulmasıyla birlikte Türkoloji araştırmalarının merkezi Türkiye oldu. Daha sonra Türkiye’de bu alanda; “Ahmet Caferoğlu, Abdulkadir İnan, Abdulkadir Donuk, Ahat Andican, Aydın Taneri, Ahmet Buran, Sadettin Buluç, Tahsin Banguoğlu, Mecdut Mansuroğlu, Saadet Çağatay, Hasan Eren, Ahmet Temir, Zeynep Korkmaz, Necmettin Hacıeminoğlu, Faruk Kadri Timurtaş, Mustafa Kafalı, Muharrem Ergin, Şinasi Tekin, Talat Tekin, Mustafa Canpolat, Ahmet Bican Ercilasun, Osman Nedim Tuna, Osman Fikri Sertkaya, Kemal Eraslan, Nuri Yüce, Mertol Tulum, Emine Naskali-Gürsoy, Ahmet Kabaklı, Ahmet Taşağıl, Faruk Sümer, Fuat Köprülü, Gülçin Çandarlıoğlu, Bahaeddin Ögel, Besim Atalay, Bozkurt Güvenç, Cengiz Alyılmaz, Doğan Aksan, Efrasiyap Gemalmaz, Hamza Zülfikar, Halil İnalcık, Hasibe Mazıoğlu, Hüseyin Namık Orkun, Hüseyin Nihal Atsız, İbrahim Kafesoğlu, Kazım Mirşan, Mehmet Kaplan, Muazzez İlmiye Çığ, Muharrem Ergin, Müjgan Cumbur, Necip Asım, Nevzat Gözaydın, Oktay Sinanoğlu, Osman Nedim Tuna, Osman Turan, Saadettin Gömeç, Sadık Tural, Saim Sakaoğlu, Tuncer Gülensoy, Yusuf Halaçoğlu, Zeki Velidi Togan, Zekeriya Kitapçı, İlyas Topsakal” gibi önemli tarihçi ve hocalar görev aldı. Bu alanda araştırma ve çalışmalar yapan fikir adamları yetişti. İki asır boyunca yetişmiş ve eser yazmış Türkologlar (1) listesi gözden geçirildiğinde Türkiye’nin 100 yıllık geçmişi boyunca özellikle dış dünyada yeteri kadar Türkoloğun yetişmesine katkıda bulunmadığı değerlendirilebilir. Bu nedenle Türkiye’nin kültür üzerinden yumuşak güç kullanması için yeterli alt yapı oluşturulamamıştır. Hâlbuki kültür üzerinden yumuşak güç kullanmak en ucuz ve en emin uluslar arası siyaset aracıdır.

Cumhuriyetin kuruluş döneminde Atatürk’ün emri ile Türk Tarih Kurumu kuruldu. Bu kurumun başına askeri tarihçimiz M. Tevfik BIYIKLIOĞLU getirildi. Bundan sonraki dönemde toplam 16 başkan görev aldı.(2) Türk tarihi, kültürü ve dünya tarihi ile alakalı muazzam çalışmalar yaptı. TC tarihi/inkılâp tarihinin daha fazla gerçekçi yazılması noktasındaki eksikliğe rağmen kurumun başarısı takdire şayandır.

Türk Tarih Kurumu’nun sitesine bakıldığında Kurumun şeref üyelerinin şu isimlerden teşekkül ettiği görülmektedir. (3) Bu isimlerin seçilmesinde hangi ölçü kullanılmıştır, bilmiyoruz. Ancak şunu söyleyebiliriz; seçim iyi yapılmıştır. Bu listenin en az 500 kişiye ulaşması her Afrika ülkesinden en az 5 Türkiye tarihçisi yetiştirilmesi ve Osmanlı coğrafyasının her devlet ve eyaletinde en az 10’ar kişinin bu listeye girmesini temin edecek bir yol izlenmelidir. (Her ülke için kontenjanlar tespit edilmelidir.) Yunus Emre Enstitülerinin başarıya ulaşması bu çalışmalara bağlıdır. Ayrıca her yıl yabancı ülkelerden gelecek 1000 kişiye Türk tarihi-edebiyatı için yüksek lisans ve doktora bursu sağlanmalıdır. Bu projenin başarısı, bütün üniversitelerde kendi öğrencilerimize branşı ne olursa olsun 4-6 yıl boyunca Türk tarihi ve edebiyatı derslerinin okutulmasının mecburi hale getirilmesi ile mümkündür. İnkılâp Tarihi dersleri kaldırılmıştır; ancak tarih ve kimlik meselesiyle ilgili boşluk doldurulamamıştır. Meseleyi kültür yönüyle halledemediğiniz takdirde; ne öldürerek PKK biter, ne Gezi Parkı olayları vahşeti biter, nede gençlerin ülkeye sadakat duymasını temin edecek şuur oluşturabilirsiniz. İnanç ve ruhun olmadığı yerde gençler paraya ve maddi menfaatlere yönelir, ne beyin göçünü önleyebilirsiniz, ne de milli birliği sağlayabilirsiniz, her kafadan bir ses çıkar. Kitap ve tarih şuuru devletin temelidir. Kitap derken Nevzat Kösoğlu’nun yazdığı “Kitap Şuuru”nu ifade etmek isterim. Kitap şuuru “Kuran temeline” dayalıdır. Milli ruhun kaynağı Hz. Âdem’den beri gelen milli ilahi kimliği asrın değerleri ile kaynaştırarak çekim gücü oluşturmaktır. 

Bundan sonraki yazımızda Türkoloji meselesinin önemini ve yabancı Türkolog yetiştirmenin önemini yazacağız.

DİP NOTLAR

(1) Adile Ayda (1912–1992), Agop Dilaçar (1895–1979), Ahmet Bican Ercilasun (1943), Ahmet Caferoğlu (1899–1975), Ahmet Temir (1912–2003), Albert von Le Coq (1860–1930), Aleksandr Borovkov (1904-1962), Aleksandr Mihayloviç Şerbak (1926-2008), Anatoly Khazanov (1937- ), Anna Vladimirovna Dybo (1959- ), Andrey V. Anokhin (1867–1931), Annemarie von Gabain (1901–1993), Ármin Vámbéry (1944–1991), Aydın Məmmədov (1832–1913), Bahaettin Ögel (1923–1989), Bekir Çobanzade (1893-1937), Benjamin P. Yudin (1928-1983), Bernát Munkácsi (1860–1937), Bernt Brendemoen (1949– ), Chokan Valikhanov (1835–1865), Christopher Beckwith (1945- ), Dimitri Kantemiroğlu (1673-1723), Ebu'l Gazi Bahadır Han (1605–1664), Édouard Chavannes (1865–1918), Edward Gibbon (1737–1794), Ekrem Čaušević, Étienne de la Vaissière, Franz Altheim, Gabdulkhay Akhatov (1927–1986), Gerard Clauson (1891–1974), Gerhard Doerfer (1920–2003), Gerhardt Friedrich Müller (1705–1783), Gumilev L. (Arslan) (1912–1992), Gunnar Jarring (1907–2002), Gustaf John Ramstedt (1873–1950), Gustav Haloun (1898–1951), Günay Karaağaç, Gyula Mészáros (1883–1957), Gyula Németh (1890–1976), Hagani Gayıblı, Hamilton J. R., Harold Walter Bailey (1899–1996), Hasan Bülent Paksoy, Jalairi Kadir Galy, Jan Jakob Maria de Groot (1854–1921), Jean-Paul Roux (1925–2009), Johannes Benzing (1913–2001), Josef Markwart, Joseph de Guignes (1721–1800), Julian Rentzsch (1975– ), Julius Klaproth (1783–1835), Irène Mélikoff (1917–2009), Karl Wittfogel (1896–1988), Kimal Akishev (1924–2003), Lars Johanson (1936– ), László Rásonyi (1899–1984), Leonid Kızlasov (1924-2007), Lev Nikolayeviç Gumilyov (1912–1992), Liu Mau-tsai (Liu Guan-ying), Lubotsky A, Bazin Louis (1920-2011), Marcel Erdal, Martti Räsänen (1893–1976), Matthias Castrén (1813–1852), Mehmet Fuat Köprülü (1890–1966), Mikhail Artamonov (1898–1972), Mirfatyh Zakiev, Ahmet Nejdet Sançar (1910–1975), Nicholas Poppe (1897–1991), Nikolai A. Baskakov (1905–1995), Nikolai M. Yadrintsev (1842–1894), Orazak Ismagulov, Osman Fikri Sertkaya (1946-...), Otto Donner (1835–1909), Paul Pelliot (1878–1945), Peter Zieme, Philip Johan Tabbert (1676-1747), Philip Johan von Strahlenberg, Rásonyi László (1899–1984, Hüseyin Nihal Atsız (1905–1975), René Girard (1904–1968), René Grousset (1885–1952), Reşit Rahmeti Arat (1900-1964), Robert Mantran (1917–1999), Saadet İshaki Çağatay (1907–1989), Saul Abramzon (1905–1977), Sergey Malov (1880–1957), Talat Tekin, Tibor Halasi-Kun (1914–1991), Vasily Bartold (1869–1930), Vasily Radlov (1837–1918), Vilhelm Thomsen (1842–1927), Vladimir Dal (1801–1872), Walter Bruno Henning (1908-1967), Walther Heissig (1913–2005), Wang Guowei (1877–1927), Wikander S.Stig Wikander (1908–1983), Willi Bang (1869–1934), Wilhelm Radloff (1837-1918), Yavuz Akpınar, Yevgeny Polivanov (1891–1938), Yury Zuev (1932–2006), Zeki Velidi Togan (1890–1970),Zeynep Korkmaz, Ziya Gökalp (1886–1924)

(2) Türk Tarih Kurumu Başkanları Tarih Sırasına Göre 

Prof. Dr. Refik TURAN (Şimdiki Başkan), Prof. Dr. Mehmet Ali BEYHAN (Başkan Vekili) (24.06.2014 – 05.03.2015), Prof. Dr. Mehmet Metin HÜLAGÜ (26.06.2012 – 23.06.2014), Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Başkan Vekili) (14.09.2011 -25.06.2012), Prof. Dr. Ali BİRİNCİ (01.08.2008 – 13.09.2011), Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU (27.9.1993 – 23.07.2008), Prof. Dr. İbrahim Agâh ÇUBUKÇU (Başkan Vekili) (21.1.1993 – 23.9.1993), Prof. Dr. Neşet ÇAĞATAY (Başkan Vekili) (16.3.1992 – 21.1.1993), Prof. Dr. Yaşar YÜCEL (17.10.1983 – 16.3.1992), Ord. Prof. Dr. Sedat ALP (16.4.1982 – 17.10.1983), Ord. Prof. Dr. Enver Ziya KARAL (21.4.1973 – 18.1.1982),Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz KANSU (28.4.1962 – 21.4.1973), Ord. Prof. Şemseddin GÜNALTAY (17.12.1941 – 19.10.1961), Hasan Cemil ÇAMBEL (23.3.1935 – 17.12.1941), Prof. Yusuf AKÇURA (8.4.1932 – 11.3.1935), M. Tevfik BIYIKLIOĞLU (14.4.1931 – 8.4.1932)

(3)1. Prof. Dr. ABDELJELIL TEMIMI / TUNUS, 2. Prof. Dr. ABDULRAHIM ABU-HUSAYN / LÜBNAN, 3. Prof. Dr. ABDULKADİR ÖZCAN / TÜRKİYE, 4. Prof. Dr. ABDÜLKERİM ÖZAYDIN / TÜRKİYE, 5. Prof. Dr. AHMED ALİČİĆ / BOSNA HERSEK, 6. Prof. Dr. AHMET AĞIRAKÇA / TÜRKİYE, 7. Prof. Dr. AHMET ŞAİR ŞERİF / MAKEDONYA, 8.  Prof. Dr. AHMET YAŞAR OCAK / TÜRKİYE, 9. Prof. Dr. ALİ BİRİNCİ / TÜRKİYE, 10. Prof. Dr. AMNON COHEN / İSRAİL, 11. Dr. ANDREW MANGO / İNGİLTERE, 12. Prof. Dr. BAYRAM KODAMAN /TÜRKİYE, 13. Dr. BİLAL N. ŞİMŞİR / TÜRKİYE, 14. Prof. Dr. CARTER FINDLEY / ABD, 15. Prof. Dr. CEMAL KAFADAR / TÜRKİYE, 16. Prof. Dr. DARIUSZ KOŁODZIEJCZYK / POLONYA, 17. Prof. Dr. DÖÖLÖTBEK SAPARALİYEV / KIRGIZİSTAN, 18. Prof. Dr. DRAGI GIORGIEV / MAKEDONYA, 19. Prof. Dr. ERDOĞAN MERÇİL / TÜRKİYE, 20. Prof. Dr. EVANGELIA BALTA / YUNANİSTAN, 21. Prof. Dr. FAİSAL ABDULLA AHMED ALKANDERI / KUVEYT, 22. Prof. Dr. FERİDUN EMECEN / TÜRKİYE, 23. Prof. Dr. FERIT DUKA / ARNAVUTLUK, 24. Prof. Dr. FEROZ AHMAD / ABD, 25. Prof. Dr. FEROZE A.K. YASAMEE / İNGİLTERE, 26. Prof. Dr. FUAD ABDULWAHAB AL-SHAMİ / YEMEN, 27. Prof. Dr. GAVIN D. BROCKETT / KANADA, 28. Prof. Dr. GÉZA DÁVID / MACARİSTAN, 29. Prof. Dr. HALİL İNALCIK / TÜRKİYE, 30. Prof. Dr. HEATH W. LOWRY / ABD, 31. İLBER ORTAYLI /TÜRKİYE, 32. Prof. Dr. İSMAİL AKA / TÜRKİYE, 33. Prof. Dr. JAMİL HASANLI (CEMİL HASANLI) / AZERBAYCAN, 34. Prof. Dr. JEAN-LOUIS BACQUÉ-GRAMMONT / FRANSA, 35. Prof. Dr. JUSTIN Mc CARTHY / ABD, 36. Prof. Dr. KARJAUBAY SARTKOJAULI / KAZAKİSTAN, 37. Prof. Dr. KAZIM YAŞAR KOPRAMAN / TÜRKİYE, 38. Prof. Dr. MACHIEL KIEL / HOLLANDA, 39. Prof. Dr. MARIA PIA PEDANI / İTALYA, 40. Prof. Dr. MASAMI ARAI / JAPONYA, 41. Öğretim Üyesi MEHMET GENÇ / TÜRKİYE, 42. Prof. Dr. MEHMET İPŞİRLİ /TÜRKİYE, 43. Prof. Dr. MIHAI MAXIM / ROMANYA, 44. Prof. Dr. MOHAMMED MOSA ALGORAINIE / SUUDİ ARABİSTAN, 45. Prof. Dr. MUHAMMAD ADNAN AL-BAKHIT / ÜRDÜN, 46. Prof. Dr. MUSTAFA FAYDA / TÜRKİYE, 47. Prof. Dr. MÜBAHAT KÜTÜKOĞLU /TÜRKİYE, 48. Prof. Dr. MÜCTEBA İLGÜREL / TÜRKİYE, 49. Prof. Dr. NENAD MOAČANİN / HIRVATİSTAN, 50. Prof. Dr. NICOLAS VATIN / FRANSA, 51. Prof. Dr. PÁL FODOR / MACARİSTAN, 52. Prof. Dr. PETER SLUGLETT / İNGİLTERE, 53. Prof. Dr. RAMAZAN ŞEŞEN / TÜRKİYE, 54. Prof. Dr. RHOADS MURPHEY / İNGİLTERE,  55. Prof. Dr. SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD MAHMUD / MISIR, 56. Prof. Dr. PROF. DR. SURAIYA FAROQHI / ALMANYA, 57. Prof. Dr. SUZUKI TADASHI / JAPONYA, 58. Prof. Dr. ŞERİF MARDİN / TÜRKİYE, 59. Prof. Dr. ŞÜKRÜ HANİOĞLU / TÜRKİYE, 60. Prof. Dr. TUNCER BAYKARA / TÜRKİYE, 61. Prof. Dr. VIRGINIA H. AKSAN / KANADA, 62. Prof. Dr. YAKUB MAHMUDOV / AZERBAYCAN