Toplumsal ilişkilerden yola çıkarsak, örneğin terimlere bakarsak patron işçi olmadan bir anlama ifade eder mi? Patron ve işçi ancak ilişki temelinde bir anlam ifade eder. İlişkiden bağımsız olarak sadece terimlerden yola çıkarak toplumdaki kurulmuş ilişki biçimlerini açıklayamayız.
Aristoteles, demiştir ki; “Toplumda farklı ilişki biçimleri vardır bazı ilişki biçimleri yaklaşımcı ilişki biçimleridir evlilik ilişkisi gibi bazı ilişki biçimleri dışlayıcıdır.” Özel mülkiyet ilişki biçimi gibi; bu benim dediğim anda diğer insanları dışlamış̧ olurum. Dolayısıyla farklı ilişki biçimlerine bakarak bir toplumun hukuksal siyasi ilişki biçimini çözümlemek gerekir.
İlişki bir alışveriştir. Ancak bir ilişkinin olabilmesi, için bir mesaj olması gerekir. Duygu ve düşünce davranışlarla belirlenen bir iletimin olması şarttır. İki kişi bir arya geldiğinde ilişki olmaması mümkün değildir. İletişimsizlikte bir iletişim şeklidir.
İlişkide hangi mesajların olacağı ve ilişkinin tanımını kimin kontrol edeceği ile ilgili olarak birincil sorunla karşılaşır. İlişkini akıbetin bundan sonraki, ilişkinin özneleri konuda anlaşırlarsa kendi hukuk ve dilini yaratarak bir ilişki başlar bu olumlu olacak anlamında değildir.
İlişkinin nasıl olması gerektiğini belirleyen açık veya kaplı önerilerin kabul veya reddi ilişkinin yaşam soluğunu ve dolayasıyla canlı kalma süresini belirler.
O her toplumun kendine has özellikleri, kendine has bir ruhu vardır der. Bu ruhun oluşmasında farklı ilişki biçimleri, sosyal faktörler, sosyal dışı faktörler hepsi birlikte o toplumun genel ruhunu oluşturur. Genel ruh temelinde hukuku, siyasal sistemi anlamamız gerekir.
Topluma sosyal ve sosyal dışı faktörlerin hepsinin etkisi vardır ve yasa koyucu bazı faktörlerin etkisini ortadan kaldıramaz.
Türkiye’nin geçmişinden, kültürden gelen yapılamayacak bazı şeyler vardır, yasa koyucunun da değ̆iş̧tiremeyeceğ̆i; İmam nikâhı kaldırılmaya, yerine resmi nikâh getirilmeye çalışılmıştır. Bu yasa çıktıktan sonra kırk, elli tane af çıkarılmıştır. Çünkü toplum buna direnç göstermiştir.
Toplumsal faktörlerin bir kısmı yasa koyucunun önünde engel oluşturur. Bunu aştığınızda toplumsal direnç̧ ile karşılaşmamanız mümkün değildir. Ama bu demek değildir ki toplumda hiçbir şey değiştirilemez. Mesela imam nikâhı ile birlikte resmi nikâh yapılır, toplum kendi çözümünü bulmuştur.
