2. Jet lag (Zaman değişimi)
Jet lag genelde uzun süreli uçak yolculukları sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Burada belirli zaman farklılıkları olan bölgeler arasında yapılan uçak yolculuğu sonrası ortaya çıkan fiziksel ve mental (zihinsel) uyumsuzluk söz konusudur. Ani zaman değişimi içsel vücut ritmlerini etkileyerek, karışıklık yaratır.
Özellikle doğu ve batı yönünde uzun uçuşlar yapılmış ise uyuma ve uyanık olma siklusu bozulur. Meydana gelen fizyolojik değişiklikler sonucu jet lag oluşur ve sonuçta yorgunluk, depresif duyguların oluşması, baş ağrısı, konsantre olamama, iştah kaybı, uyku bozukluğu, kuvvet kaybı gibi olumsuz belirtiler ortaya çıkar. Bunlar Jet lagın habercileridir. Vücudun eski durumuna kavuşması ve eski ritmini yakalaması için uçuş süresine bağlı olarak birkaç gün gerekebilir. Jet lag, bireyleri farklı derecelerde ve farklı şekillerde etkiler.
Jet lagın etkileme faktörleri:
a. Yaş,
b. Önceki uyku alışkanlığı,
c. İçe/dışa dönük kişilik.
Burada uyum süresi uçuş yönüne ve süresine bağlıdır. Batı yönüne doğru yapılan bir uçuş sonrası uyum, uçulan iki yer arasındaki saat farkının yaklaşık yarısı kadar bir sürede sağlanabilir. Doğu yönüne doğru yapılan uçuşta ise uyum, uçulan iki yer arasındaki saat farkının 1,5e bölümü sonucu ortaya çıkan sürede gerçekleşir.
Kuzey veya güney yönüne doğru yapılan uçuşlarda bu uyum. Kolaylıkla bir duş alınarak, yemek yenilerek ve kısa bir uyku ile sağlanır. Bu nedenle ülkemiz koşullarını değerlendirdiğimizde Amerikadan gelen oyuncularda bu konu göz önüne alınmalıdır. Onların uçuş yönü batıdan doğuya doğru olduğu için en az iki ülke arasındaki saat farkının 1,5’e bölümü sonucu ortaya çıkan süre, o sporcunun uyum için gerekir. Bu konu uluslararası yarışmalarda ülkemizi temsil eden takımların veya sporcuların yurtdışı deplasmanlarında da geçebilir. Burada uçuş yönleri, süreleri ve saat farklılıkları göz önüne alınıp, ona göre seyahatler ve günlük programlar yapılmalıdır. Burada diyet açısından bazı önlemler alınmalıdır, seyahatten bir gün önce sporculara karbonhidrat yönünden zengin besinler verilmeli, uzun uçuşlar sırasında sporcuların dehidratasyonlarına (su kaybetmelerine) engel olmak için meyve suları, maden suları içmeleri sağlanmalıdır. Sporcuların bu tür seyahatlerde dehidratasyona neden olabilecek ve onu artırabilecek çay, kahve ve alkol gibi içeceklerden kaçınmaları sağlanmalıdır. Jet lag, gözardı edilmemesi gereken performans düşürücü ve yaralanma riskini artırıcı bir faktördür.
3.Yükseklik
Bilindiği gibi deniz seviyesinden yukarılara çıkıldıkça, hava basıncı azalır ve doğal olarak da havanın içindeki oksijen miktarı düşer. İnsan organizmasının bu koşullara adaptasyonu, kalp vurum sayısı ve soluk alma sayısını artırarak olmaktadır. Yaklaşık yirmibir günlük bir sürede bu oksijen azlığına bağlı olarak ortaya çıkan hipoksi, vücuttaki birtakım mekanizmaları uyararak kandaki hemoglobin miktarının artmasını sağlar. Sonuçta kandaki hemoglobinin miktarının artmasına bağlı olarak, kalp vurum sayısı ve soluk alma sayısı eski haline döner. Bu durum belirli bir süre için sporcu normal seviyeye inince, özellikle dayanaklılık gerektiren durumlarda avantaj sağlar.
Ülkemiz özelinde birçok takım sezonu, yükseklik çalışması yaparak açmaktadır. Bir takım tüm sezonu göz önüne alıp, yükseklik çalışması yapmaya çıkmış ise bunun hiçbir yararı yoktur. Çünkü üç haftalık süre içinde yüksekliğe adapte olan ve hemoglobin miktarını artıran organizma, deniz düzeyine inince; eski durumuna dönüp, deniz seviyesine uyum sağlar. Doğal olarak da hemoglobin miktarı eski düzeyine döner. Bir tek maç yapılacak ise, (o maç deniz düzeyine inildiğinde kimi araştırmacılara göre ilk üç dört gün içinde; kimilerine göre de ilk altı yedi gün içinde yapılmalıdır) o zaman bir avantaj söz konusu olabilir. Bu arada bu tür bir dağ kampının tüm sporcuları bir arada tutma, gün boyu o branşa yönelik teorik çalışma yapma olanağı ve de yaz sıcağından belirli oranda kurtulma olanağı sağladığı göz önüne alınmalıdır. İşte bu nedenlerden ötürü eğer bir sporcunun veya takımın yarışacağı ortam deniz seviyesinden yüksekte ise yukarıda sıralamaya çalıştığımız riskler onu bekler. Sonuç olarak diyebiliriz ki, aerobik gücün etkin olduğu spor dalları için yükseklik eğer gerekli adaptasyon sağlanmadıysa, performanıs düşürücü bir risk taşımaktadır. Anaerobik etkinliğin yoğun olduğu dallarda ise hava miktarı, dolayısıyla sürtünme az olacağı için bir avantaj gündeme gelir. Ayrıca bu noktadaki aşırı yüklenme, adaptasyon sağlanmadığı için yetersiz performans sergilenebileceği gibi onun yaralanma riskinin artmasına neden olabilir.
