RÖPORTAJ: ESRA BARIK
Türkiye ile ABD arasında S400’lerle F35’lerin bir arada olamayacağına dair gerilim sürüyor. ABD F35 programını askıya aldı, Türkiye’ye yaptırım açıklaması geldi. Tüm bu belirsizlik devam ederken Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’ndan S400 alımı ve F35 kararına dair ‘Eğer ABD bize karşı hasmane tutum içerisinde olursa karşı adımlar atarız, ABD yaptırım uygularsa biz de gereken cevabı veririz, esasında Trump Türkiye ve Cumhurbaşkanımız ile yakın bir ilişki içinde Türkiye’yi kaybetmek yaptırım uygulamak istemiyor’ şeklinde son dakika açıklamalar gelmeye başladı. Tüm bu açıklamalar ne anlama geliyor, bundan sonra süreç nasıl işler, olası yaptırımlara dair başlıklar neler, ABD kanadındaki çift başlılık Türkiye’ye nasıl yansır? Konuya dair tüm detayları Global Stratejist Hakan AKBAŞ ile konuştuk…
Hocam öncelikle biraz geriye gidecek hatta en başa dönecek olursak S400 Savunma sistemlerini alma ihtiyacı nereden doğdu, neden tercih edildi?
ABD’nin ardindanIrak’inbolunmesi ve İran’ın nükleer anlaşmadan cikmasiyla bölgede artan tansiyonlar ve Suriye’de iç savaşıcikincaTurkiye’ninguney siniriniadeta bir terör yuvasi haline geldi. NATO uyesi Turkiye kuzey ve guneysinirindaRusya ile komsu oldu. ABD’nin Turkiye’ye Irak savasindan sonra korunmasi icin Patriot füzelerini vermemesi ve erken çekmesi, Suriye’nin kuzeyinde YPG’nin ABD tarafından agir silahlarla silahlandirilmasi ve Rus ucaginin 2015’te düşürülmesiyle Turkiye’nin içinde kaldigitehtidin bertaraf edilmesi ihityacidogdu. Turkiye ortak uretim ve teknoloji transferiyle yerli ve milli hava savunma sistemi istedi. Once ABD’ye Patriot’lar icin gidildi. Kabul edilmedi. Cin’den sonra Rusya ile anlaşma sağlandı. Gecen hafta Turkiye’ye S400’ler teslim edilmeye baslandi. 2020 Nisan ayina kadar hepsi gelip kurulmuş olacak.
Peki, bu karara gelen tepkilere baktığımızda, mesela G20 Zirvesinde gördüğümüz Trump ile içeride ona rağmen oluşan bir yaptırım isteği var, bunu nasıl yorumlamak lazım?
Türkiye’nin S400 konusunda bir lider diplomasisi kullandığını söylemek lazım. Direkt muhatap olarak Trump’ı alıyor ve onu ikna üzerinden giden bir süreç izliyoruz. Ve sonrasında onunda elinde bulunan kozları kullanarak içeride istediğimizi vermesini bekliyoruz diye özetleyebiliriz.
Osaka’da Başkan Trump Türkiye’nin S400’leri alma gerekçelerini anladığını Obama’nin nasil Turkiye’ye haksizlik ettiğini açıkladı. Sorunun kaynağında Obama’nın Türkiye’nin savunma icin istediği ve diğer NATO ülkelerine satilan“Patriot” füzeleri vermemesinde gören Başkan Trump, bu ihtiyacı Türkiye’nin başka bir seçenek olan S400 sistemiyle kapatmasını adil ve hâkli bulduğunu dile getirdi. Ancak Amerikan başkanlık sisteminin dengelerini bu durumda iyi analiz etmemiz gerekiyor. Zira Başkan Trump bunu anlayışla karşılamış olsa dahi Amerika’da Ulusual Guvenlik Konseyi, Kongre, Pentagon, Disisleri Türkiye’ye yaptırımlar uygulanması konusunda ısrarcı. Kongre NATO uyesi Turkiye’nin S400 satin almasini bir tehdit olarak algılıyor. Amerika’nın hasımlarıyla yaptırımlar yoluyla mücadele Etme Yasası CAATSA gereği S400 alımları kayda düştüğü andan itibaren Türkiye için 12 maddelik listeden 5 yaptırım seçilip uygulanmaya konulması gerekiyor. Trump’ın bu konuda yapabilecekleri arasında doğrudan bunun Amerikan çıkarlarına aykırı olduğunu iddia ederek yaptırım muafiyeti isteme hakkı var. Ancak böyle bir vetoyu Rusya ile is yapan bir ulke lehine kullanması mümkün gözükmüyor.
Trump CAATSA yaptırımlarını 180 gün bekletebilir ve tekrar düzenlenmesi için geri gönderebilir. Bu süreçlerde Başkan Trump Kongre’de elini güçlendirmeye çalışacaktır.
Bu konuda Washington Post’un dile getirdiği bir toplantı vardı, Cumhuriyetçi Senatörler ile Trump’ın bir araya geleceğini söylüyordu bu ne anlama geliyor?
Bununla ilgili bir haber Washington Posttan geldi. Bu habere göre Salı günü TSI 11.00 de Trump ile Cumhuriyetçiler Türkiye’ye yapılacak olan yaptırımları konusuyor. Bu konuda dikkat etmemiz gereken nokta iki lider G20 zirvesinde görüştüler ve muhtemel bir anlaşmaya vardılar. Bu anlaşma hem siyasi hem de ticari boyutta oldu. Ornegin G20 zirvesinde Turkiye’nin 100 Boeing737 MAX siparişi verdi. G20 zirvesinde teyit ettiği gibi Trump gibi bir başkan neden Türkiye’yi ziyaret eder? Muhtemelen bu ziyarette Suriye’de bir güvenli bölge aciklamasi, Trump’in damadi Kushner’in Filistin ve İsrail arasında arabuluculuk planina destek ya da Iran-ABD geriliminde Turkiye’nin arabulucuk rolü açıklanabilir. Turkiye’nin yuklu bir F35 ve Patriot siparişini de duyabiliriz.
Trump muhtemelen Salı günü yapılacak olan bu görüşmede Cumhuriyetçilere Cumhurbaskani Erdoğan ile pazarlığı aktaracak, destek talep edecek. Cumhuriyetçiler Trump’a Senatoda destek vereceklerdir. Trump’ın Senatoda’da vetosunu kabulettirebilmek ya da Temsilciler Meclisi tarafından değiştirilecek karari veto etmek icin partisinin desteğine ihtiyaci var. Baskan CAATSA yada Kongre nin F35 yaptirimlarini veto ettikten sonra Senato’da 2/3’lük çoğunluk gerekiyor. Trump’ın en kotu halde 100 uye içinde en az 35 Senatörden destek alması gerek. Sali gunu yapılacak toplanti Turk basininda yansitildiginin aksine Turmp icin “Turkiye’ye nasilyaptirim uygulamayiz yada yumuşak hamle ile ilişkileri kurtarabiliriz toplantisi olacak’.
Başkan Trump’ın bu konuya dair bir direnci var. Açıklama yaptırmıyor, yaptırımları onaylamıyor ve bir adım da atmıyor. Trump’ın bu konuya olan ilgisinin tek nedeni Türkiye mi?
Az önce belirttiğim ihtimalleri de düşününce tabi ki de tek neden Türkiye’nin durumu değil. 3 Kasım 2020de Amerika seçimleri var ve Trump yeniden seçilmek istiyor. Obama zihniyetine yüklenmesi, G20 sırasında ve sonrasında Türkiye’ye anlayışlı yaklaşmasının ardında yatan nedenler biri de bu diyebiliriz. Kendi politik durumu için de buradan beklenti içerisinde özellikle önceki yönetimden kaynaklandığını iddia ettiği bir sorun varken masada. Ornegin Turkiye ye patriot satarsa Ohio’daki seçmenine üretici firma bu siparişlere sayesinde fabrikanizi kapatmadi istihdam yaratıyorum ama Demokratlar buna engel olmak istedi diyecek.
Peki, ortalığı bu denli ayağa kaldıran bu sistem, yani S400’ler savunma sanayimize ne katar?
Yerleşik savunma sistemleri arasında S400’ler hedefleri vurma, kabiliyetli olma ve isabet oranı gibi konularda muadilleri arasında en iyi istatistiklere sahip olan sistem olarak öne geçiyor. Ancak S400 ve de S500 lerin ortak üretiminin yapılması teknoloji transferinin yapilmasi onemli. Herhangi bir arızada yenileme yapma durumunda malzemelerini ve gerekli teçhizatları da almamız gerekiyor. Ve bu alımla birlikte F35 anlaşmasından çıkarıldığımızı da unutmamak gerekiyor. F35’ler içinde diplomasi icin hala zamanimiz var. S400 ler Nisan 2020 ye kadar gelecek. Turkiye Mart 2020 ye kadar F35 programindan cikarilacak. Yine Pentagon’nun NADAA Turkiye raporu Kasim 2020’ye kadar verilecek. Ikiulke en ust düzeyden ilişkilerdeki guven krizini asmak icin azami cabayi göstermeye devam edecek.
