Kurban temelleri Âdem as kadar uzanan bir ibadettir. Manası, bir amaç uğruna Allah'a yaklaşmak için bir hayvanı feda etmek, hediye etmek anlamına gelir. 

Kurbanın manası önemlidir. Asıl ibadet oluşu, İbrahim peygamberin dönemlerine kadar uzanır. Hz. İbrahim, Kuran-ı kerimde geçtiği üzere putlara karşı tek başına mücadele etmiş, tek başına bir ümmettir. 

Rabbine gece gündüz niyaz eden, yalvaran İbrahim as, kendine bir evlat verirse onu kendisine adayacağına söz vermiştir. 

Bu durumdan sonra evladı dünyaya gelmiş. Rabbimiz bu adağını affederek evladı yerine bir koç, kurban etmesi gerektiğini kendisine vahy yoluyla bildirmiştir. 

İslam aleminin sevinçle kutladığı iki bayramdan biri olan Kurban Bayramı'nın yaklaştığı bugünlerde merak edilen sorular bir kez daha gündeme geldi. 

Bizler geleceğe ve çocuklarımıza bayramlarımızın sevinci ve mutluluğunu, inanan insanın ruhani güzelliğini miras bırakmak istiyorsak şayet önce öğrenip sonra öğretmeliyiz diyorum!

Kurban hakkında merak ettiğimiz soruları Diyanet işleri başkanlığından emekli İlahiyatçı Davut Bayram Kılıç hocamıza sorduk. 

Merhaba. Kısaca sizi tanıyabilir miyiz?

Ben, Davut Bayram Kılıç. 1964 Isparta doğumluyum. İstanbul'da ikamet ediyorum. Diyanet işleri başkanlığında 34 yıl memurluk yaptıktan sonra emekli oldum. 

Kurban nedir, niçin kesilir?

Kurban, Allah'u Teâlâ'ya takarrüb (yakın olmak) için. Kurban niyetiyle kesilen hususi hayvandır.  

İnsanın ruhunu kaplayan dünya ve madde sevgisini kesip arıtmanın ve hepsini Allah yolunda feda etmenin işaretidir. Kulun Allah'a yaklaşma vesilesidir. Mali bir ibadettir. 

Hicret'in ikinci senesi, Zilhicce ayında vacip olmuştur. 

Kurbanın dini dayanağı nedir?

Kitap (Kur'an-ı Kerim) Sünnet ( Hadis) ile sabittir. 

Kuran-ı Kerim de, Kevser Suresinde ki "Rabbin için namaz kıl, kurban kes" ayeti sübutu kat-i olmakla beraber delaleti zanni olduğu için Hanifilerde vacip sayılmıştır. 

Kurban kesmenin şartları nelerdir?

Kurban kesmek Müslümanlar için şarttır. Bu nedenle kurban kesecek olan kişilerin keseceği hayvanın kurban olarak kabul görmesi adına Müslüman olması gerekmektedir. Kurban kesmek için bir diğer şart ise hür olmaktır. Köle ya da başka birisinin boyunduruğu altında yaşayan, özgürlüğüne sahip olmayan kişiler, kurban kesemez. Aynı zamanda kurban kesileceği dönemde yolcu olunması halinde kurban kesilmesi uygun değildir. Fıtır sadakası verebilecek kadar zenginliğe sahip olunması, kurban kesiminde aranan bir diğer şarttır. Tüm bunların yanı sıra akıl sağlığına sahip olunması da kurban kesme konusunda aranan şartlardan bir diğeridir.

Kurban kesmek adına belirtilen şartların taşınması, kurban kesimi için yeterlidir. Her ne kadar Kurban Bayramı’nda kurban kesilmesi bir dini vecibe olsa da bayram dışında da adak ya da benzer durumlar için kurban kesilmesi, hayır için etlerin dağıtılması uygundur.

Kurban kesim vakti ne zaman başlar ve biter? 

Kurban kesim vakti, bayram namazı kılınan yerlerde bayram namazı kılındıktan sonra; bayram namazı kılınmayan yerlerde ise, fecirden (sabah namazı vakti girdikten) sonra başlar. Hanefîlere göre bayramın 3. Günü akşamına kadar devam eder.

Kurban keserken nelere dikkat edilmelidir? 

Kurban keserken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

1. Usulüne göre bir kesim yapmış olmak için hayvanın yemek ve nefes borularıyla, iki atardamarından en az birinin kesilmesi gerekir. Bu şekilde yapılan bir kesim sırasında, hayvanın omuriliğinin kesilmesi mekruhtur. Bu konuda etlik kesim ile kurbanlık kesim arasında bir fark yoktur.

2. Hayvanın canı çıkmadan başının gövdesinden ayrılmamasına özen gösterilmelidir.

3. Kurban edilecek hayvana acı çektirilmemeli ve eziyet edilmemelidir. Bu nedenle hayvanlar ehil kişiler tarafından kesilmeli ve kesim işlemi süratli bir şekilde yerine getirilmelidir.

4. Çevre temizliği için gerekli tedbirler alınmalıdır.

5. Aynı şekilde, hayvanların bir diğerinin kesimini görecek şekilde yan yana bulundurulmamalarına azami özen gösterilmelidir.

Özellikle son yıllarda kurban eti dağıtımında büyük yanlışlar yapılıyor. Kurban etinin ne kadarı dağıtılmalı ne kadarı hane içinde bırakılmalıdır?

Hz. Peygamber (s.a.s.), kurban etinin üçe taksim edilip, bir bölümünün kurban kesemeyen yoksullara dağıtılmasını, bir bölümünün akraba, tanıdık ve komşularla paylaşılmasını, bir kısmının da evde yenmesini tavsiye etmiştir (Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 10). Kurban etinin tamamı evde bırakılabilir (Tahâvî, Şerhu me'âni'l-âsâr, IV, 185). Ancak, durumu iyi olan müslümanların, toplumda muhtaçların arttığı bir dönemde kurban etlerinin çoğunu hatta tamamını dağıtmaları daha uygun olur.

Şâfiî mezhebine göre ise, kurban etinden az da olsa fakirlere verilmesi gerekir (Bkz. Nevevî, el-Mecmû', VIII, 413). 

Kurban derisi nasıl değerlendirilmedir? 

Kurbanın derisi, bir fakire veya hayır kurumuna verilmelidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), veda haccında Hz. Ali'ye, kurban olarak kesilen develerinin başında durmasını ve bunların derileri ile sırtlarındaki çullarını sadaka olarak vermesini, kasap ücreti olarak bunlardan bir şey vermemesini emretmiştir (Müslim, Hac, 348; Buhârî, Hac, 120, 121; Ebû Dâvûd, Menâsik, 21). Buna göre kurban derilerinin para karşılığında satılması, kurbanın kesimi veya bakımı için ücret olarak verilmesi caiz değildir (İbn Nüceym, el-Bahr, VIII, 203). Derinin satılması hâlinde bedelinin yoksullara verilmesi gerekir (Merğînânî, el-Hidâye, VII, 165).

Ancak kurbanın derisi, bir yoksula veya hayır kurumuna bağışlanabileceği gibi, evde namazlık, kalbur ve benzeri ev eşyası yapılarak kullanılmasında da bir sakınca yoktur (Kâsânî, Bedâi', V, 81; Merğînânî, el-Hidâye, VII, 164).

Bir hayvanın yenilmeyecek yerleri nereleridir? Bu organların ne yapılması gerekir?

Etlerinin yenmesi helal olan hayvanların, -ister kurban olarak ister başka bir amaçla kesilmiş olsun- kanları, ödleri, bezeleri, idrar torbaları, cinsel organları ve husyelerini (yumurtalarını) yemek tahrîmen mekruhtur (İbn Nüceym, el-Bahr, VIII, 553; el-Fetâva’l-Hindiyye, VI, 495).

Bir hadisi şerifte Hz. Peygamberin (s.a.s.), eti yenen hayvanların cinsel organlarının, husyelerinin (yumurtalarının), dübürlerinin (anüslerinin), bezelerinin, öd keselerinin, mesanelerinin yenilmesini uygun görmediği bildirilmektedir (Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, X, 12). Bununla birlikte Malikî ve Şâfiî mezheplerinde eti yenen hayvanların yumurtalarını (husye) yemek caizdir (Uleyş, Şerhu minah, V, 8-9; Zekeriyyâ el-Ensârî, Esne’l-metâlib, IV, 256).

Kurbanın veya başka bir amaçla kesilen bir hayvanın yenilmeyen kısımlarını toprağa gömmek, sağlık ve çevreyi temiz tutma açısından öncelikli olmakla beraber çevreyi kirletmemek kaydıyla, kedi ve köpek gibi hayvanlara da verilebilir.

Kurban kesen kasaba ücret vermek caiz midir? Kurban etinim bir kısmı veya derisi kesim ücreti olarak verilebilir mi?

Hayvanın kesim ameliyesi ibadet değildir. Bu yüzden kurban kesen kasabın ücret alması caizdir. Ancak kesim işini yapan kişiye ücret olarak kurbanın derisi veya etinin bir kısmı verilemez. Çünkü verildiği takdirde, kurban ibadetini yerine getirmek için gerekli maddi külfetin bir kısmı bizzat ibadetin kendisi üzerinden karşılanmış olur. Hz. Ali’nin şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Resûlullah (s.a.s.), develer kesilirken başında durmamı, derilerini ve sırtlarındaki çullarını yoksullara paylaştırmamı emretti ve onlardan herhangi bir şeyi kasap ücreti olarak vermeyi bana yasakladı ve ‘kasap ücretini biz kendimiz veririz’ buyurdu.” (Buhârî, Hac, 120-121; Müslim, Hac, 348; Ebû Dâvûd, Menâsik, 21)

Kurban kesmek yerine sadaka vermekle bu ibadet yerine getirilirmiş olur mu?

İbadetlerin şekil, şart ve rükünleri olduğu gibi hikmetleri, amaçları ve teşri gerekçeleri de vardır. İbadetlerdeki bu özelliklerin birbirinden ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Diğer taraftan ibadetler ancak emredildikleri şekliyle yerine getirilir. (Kâsânî, Bedâi‘, V, 40). Her ibadetin bir yapılış şekli vardır. Kurban ibadeti de ancak kurban olacak hayvanın usûlüne uygun olarak kesilmesiyle yerine getirilebilir (el-Fetâva’l-Hindiyye, V, 360). Bedelini infak etmek suretiyle, kurban ibadeti yerine getirilmiş olmaz. Zira hayvanın kesilmesi bu ibadetinin rüknüdür.

Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) de, kurban meşru kılındıktan sonra her yıl bizzat kurban kesmek sureti ile bu ibadeti yerine getirmiştir (Buhârî, Hac, 117, 119; Müslim, Edâhî, 17).

Hz. Peygamber (s.a.s.), kurban bayramında, Allah katında en sevimli ibadetin kurban kesmek olduğunu, kurbanın kesilir kesilmez Allah katında makbul olacağını ve kurban edilen hayvanın her bir parçasının kişinin hayır hanesine kaydedileceğini ifade etmiştir (Tirmizî, Edâhî, 1; İbn Mâce, Edâhî, 3).

Allah Teâlâ'nın rızasını kazanmak niyetiyle, karşılıksız olarak fakir ve muhtaçlara yardım etmek, iyilik ve ihsanda bulunmak da Müslümanın önemli vazifelerinden biridir. Zaruret derecesinde ihtiyaç içerisinde bulunan kimseye yardım etmek dinimizde farz kabul edilmiştir. Ancak, bu iki ibadetin birbirinin alternatifi olarak sunulması doğru değildir. Bu sebeple kesme olmadan hayvanı, sadaka olarak bir kişiye vermek kurban yerine geçmez (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, IX, 454, 463). Aynı şekilde kurban bedelini de yoksullara ya da yardım kuruluşlarına vermek suretiyle, kurban ibadeti ifa edilmiş olmaz (Serahsî, el-Mebsût, XII, 13).

Kimler kurban kesmekle yükümlüdür?

Kurban kesmek, akıl sağlığı yerinde, büluğa ermiş (ergen olmuş), dinen zengin sayılacak kadar mal varlığına sahip ve mukim olan her müslümanın yerine getireceği malî bir ibadettir (Merğînânî, el-Hidâye, VII, 148). Temel ihtiyaçlarından ve borcundan başka 80.18 gr altın veya değerinde para ya da eşyaya sahip olan kimselerin kurban kesmesi gerekir.

Vekalet yoluyla kurban kesilebilir mi? Kişinin bulunduğu şehir ülke dışında vekaletle kurban kestirmesinin hükmü nedir?

Evet, vekalet yoluyla kurban kesilebilir. Kişi, vekaletini kurbanı kesecek kişiye vererek her yerde yurt içi, yurt dışı fark etmez, vekaletle kurbanını kestirebilir.   Bu uygulamaya ulema cevap vermiştir. 

Kredi kartına taksit yaptırarak kurban satın almak caiz midir?

Kurban kesmekle mükellef olan şahıs, kurbanlık hayvanı nakit olarak alabileceği gibi kredi kartıyla tek çekim veya vadeli olarak da alabilir. Bu bağlamda bedelin kredi kartıyla ödenmesi kurbanın sıhhatine engel teşkil etmez. Ancak kredi kartı borcunu, ödeme tarihinde ödemek ve gecikmeden kaynaklanan faizli işleme düşmemek gerekir.

Kredi kartıyla vadeli olarak kurban alırken, vadeyi bankanın uygulaması halinde ilave bir ücret ödenirse kesilen kurban geçerli olmakla birlikte, faizli işlem sebebiyle ayrı bir günah söz konusu olacağı için bundan sakınmak gerekir.

Kaç çeşit kurban vardır? Akika Kurbanı ve Şükür Kurbanı nedir?

Akika kurbanı herkes tarafından bilinmese de yeni doğan çocuklar için şükür amaçlı kesilir. Kurban etinden anne ve baba dahil herkes yiyebilir. Bir başka kurban ise şükür kurbanıdır. Yine yaygın olarak bilinen şükür kurbanı, Hac ve Umre esnasında da kesilir.