Kazakistan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Sonuçları

Prof. Dr. Abdulvahap Kara

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi öğretim üyesi

Kazakistan’da 19 Mart 2019’da Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in kendi isteğiyle görevin bırakmasıyla başlayan ülkenin yeni cumhurbaşkanını belirleme süreci 9 Haziran 2019’daki seçimlerle tamamlandı. Yedi cumhurbaşkanı adayının yarıştığı seçimlerde beklenildiği tecrübeli devlet adamı ve diplomat Kasım Cömert Tokayev Nursultan Nazarbayev'in halefi olarak seçimleri kazandı. Böylece Orta Asya bölgesinde önemli bir demokrasi tecrübesinin yaşandığını söyleyebiliriz. Seçimlere muhalif adayların serbestçe katılımı ülke muhalefetini temelde yeni bir seviyeye getirdi ve Kazakistan'da siyasal yaşamın demokratik alandaki yeni bir aşamasını başlattı.

9 Hazirandaki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kullanmak üzere 11 milyon 947 bin kayıtlı seçmenden yüzde 77’si sandık başına gitti. Ülke çapında 9 bin 970 seçim merkezinde, yurt dışında ise 51 ülkede kurulan 64 sandıkta oylarını kullanan Kazakistan halkı demokrasi heyecanını bir kez daha yaşadı. 

Binden uluslararası gözlemci ve 227 yabancı muhabirin yakından takip ettiği seçimlerden sonra Kazakistan Merkez Seçim Komisyonu, Kasım Cömert Tokayev'in oyların yüzde 70,76'sını alarak cumhurbaşkanlığı seçimini kazandığını açıkladı.

Merkez Seçim Komisyonunun bildirdiğine göre, iktidardaki Nur Otan Partisi adayı Kasım Cömert Tokayev yüzde 70,76, Komünist Halk Partisi adayı Jambıl Ahmetbekov % 1,82, Kazakistan Demokratik Partisi "Ak Yol" adayı Daniya Yespayeva % 5,2, Milletin Kaderi Hareketi’nin adayı Amirjan Kosanov % 16,02, Halkçı Demokratik Vatansever Partisi adayı Tölevtay Rahimbekov % 3,2, Kazakistan Sendikalar Federasyonu adayı Amangeldi Taspihov % 2,07 ve Büyük Bozkır Kartalları Toplumsal Birliği adayı Sadibek Tugel % 0,92 oy aldı.

Seçimlerin hem teknik, organizasyon açısından hem uluslararası seçim kriterleri açısından başarılı ve adaletli şekilde gerçekleştirildiğine işaret eden Kazakistan Ankara Büyükelçisi Abzal Saparbekuly toplamda yedi adayın yarıştığını ve sonuçlara hiçbir adayın itiraz etmediğini belirtti. 

Saparbekuly'nın ifade ettiğine göre, seçim öncesinde tüm adaylara medyada eşit şekilde yer verildi ve ilk defa adaylar canlı yayında bir araya geldi. En önemlisi de seçim kampanyasının engellendiğine dair en ufak şikayet gelmedi ve sosyal medya adaylar tarafından aktif şekilde kullanıldı. Seçim günü, hem devlet hem de bazı özel kanallar tarafından canlı yayınlar yapıldı. 2-3 saatte bir seçime katılım oranları YSK tarafından açıklandı. Seçim günü bittiğinde katılım oranının yüzde 77,4 olması bilgilerin şeffaflığının bir göstergesi oldu.

Seçimin güçlü aday Tokayev’in kazanması sürpriz olmamakla birlikte,  Millet Kaderi Adayı Kosanov'un oy oranı beklenenden düşük kaldı. Kazakistan’ın modern tarihinde ilk kez Amirjan Kosanov muhalefetin bir temsilcisi olarak ortak bir çaba göstermeden, bağımsız bir siyasi parti olmaksızın girdiği seçimden iki siyasi partinin parlamento seçimlerinde başarılı sayılması için gereken oy yüzdesinden daha fazlasını kazanarak ciddi bir siyasi seviyeye ulaştı.

Ancak uzmanlar Kosanov’un seçimlerde daha fazla oy alabilme potansiyelinin olduğunu, fakat kökü dışarda olan muhaliflerin seçimleri boykot çağrısının bu potansiyelin tam kullanılmasına engel olduğuna işaret ediyorlar. Seçimlerin ertesi günü rakibi Tokayev’in seçimleri kazanması dolayısıyla yaptığı tebrik konuşmasında konuyla ilgili olarak Kosanov «Şimdi Kazakistan büyük değişikliklerle karşı karşıyadır. Bu sebeple, yurtdışında bir kafede kahve yudumlayıp insanlara seçimlerde anayasal haklarını kullanarak sandığa gitmelerini teşvik etmek yerine, yasayı ihlal edeceklerini ve cezalandırılacaklarını bilerek boykota teşvik etmek gerçek bir siyasi provokasyon ve alçaklıktır» dedi.

Kazakistan’daki yeni dönemi ülkedeki cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözlemci sıfatıyla izleyen Ankara Politikalar Merkezi’nin kurucusu ve Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Kanbolat konuyla ilgili olarak Sputniknews’e verdiği röportajda şunları söyledi: “Eğer demokrasi varsa muhalefet tabii ki olacaktır, gösteriler de olacaktır. Bundan daha dolay bir şey olamaz. Bence bu muhalif gösterilerin olması artık Kazakistan’ın çok partili bir demokrasiye geçme sancıları olarak da görüyorum. Bundan dolayı da olumlu olarak da görüyorum. Nazarbayev’in çekilmesi Tokayev’in Nazarbayev’den boşalan siyasi boşluğu doldurup doldurmayacağı şeklinde bir soruyu da getiriyor. Bundan dolayı da geçen 28 yıl içinde Kazakistan bir doğal madenler zenginidir, enerji zenginidir, doğalgazdan petrole kadar. Bu çok güçlü Kazak oligarklarını yarattı. Bu oligarklar da siyasetten pay almak da istiyorlar. Onun için muhalefet yaratarak da kendilerini göstermeye çalışıyorlar. Hatta bazı iş adamlarının adları da geçiyor, Mukhtar Ablyazov gibi. Bu muhalefeti örgütlediği söyleniyor, bunları normal karşılıyorum. Artık bir siyasi örgütlenmeler ve muhalefet çıkacak. Mitingler de olacak, bunlara Kazakistan’ın da alışması gerekiyor.”

Seçimleri kazanmasının ardından yaptığı konuşmada Tokayev herkesle, kendisini destekleyenlerle de, rakipleriyle de, iktidar tarafında olanlarla da, muhalif olanlarla da eşit şekilde çalışmaya hazır olduğunu belirtti. Tokayev, herkesin görüşlerini paylaşmasına ve bazı temel noktalarda uzlaşmasına yolunda bir diyalog şeklini arayacağına da işaret etti. Bu amaçla, Tokayev Kazakistan'da toplumun çeşitli çevrelerinin temsilcilerini içerecek bir kamu güven komitesi oluşturmayı planlıyor. Tokayev’in seçiminin ardından düzenlediği basın konferansında “Farklı görüşler olabilir, ancak tek milletimiz var.” diyerek muhalefetle çalışmak istediğini açıkça belirtti.

Sonuç olarak Kazakistan 9 Haziran seçimlerinde demokrasi adına başarılı bir sınav vermiştir. Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev yeni nesil politikacıların önünü açmak için süresi dolmadan görevinden istifa etmiştir. Yeni cumhurbaşkanını belirleyecek seçimlere sivil katılım ve demokratik değerlere talep ve siyasi rekabet güçlü olmuştur. Bu durum ülkede siyasi oyuncuların alanı ve çeşitliliği artmaktadır. Tüm bunlar ülkenin yaklaşık otuz yıldır devam eden belirli bir ivme kazanmış reformların hızını ve kalkınma potansiyelini engellemiyor, aksine daha güçlendirmektedir. 

Ayrıca Kazakistan Ankara Büyükelçisi Saparbekuly'nın da söylediği gibi, yeni seçilen Cumhurbaşkanı Tokayev'in donanımlı ve tecrübeli devlet adamı olması Türkiye-Kazakistan ilişkilerine değer katacak ve yeni dönemde Türkiye-Kazakistan ilişkileri daha da hız kazanarak pekişecektir.