İSTANBUL’DAN SATIRBAŞLARI (Son Bölüm)

İstanbul’da Satırbaşları yazı dizisinin sonuna gelindi. Buraya kadar genelde İstanbul ile ilgili az bilinenler ve farklı bakış açıları ele alınmaya çalışıldı. Dünyanın en tarihi ve köklü şehirlerinden olan İstanbul ile ilgili binlerce kitap, dergi ve yayın yapıldı. Binlerce yazılı ve görsel çalışma yapıldı. Hepsi de farklı yada benzer açılardan İstanbul’u ele aldı. Burada mümkün olduğunca İstanbul’u ilkçağ öncesinden yüz yıl öncesine kadar yani Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar ele aldık. Zaten ondan sonrası bu günkü gelişen teknoloji sayesinde her açıdan bulmak mümkündür. Bu nedenle yazı dizimizin son yazısında ilginç ve 90 yıl öncesinin İstanbul konularından bir kısmını ilgi ile okuyacağınızı umarız.

“

İstanbul şehri nüfusu 1927 yılı itibarıyla 690.857 kişidir. Bunların ayrıntısı şöyledir:

Bekar nüfus: 333.144

Evli nüfus : 276.542

Dul nüfus : 72.421

Boşanmış : 8.411
Meçhul nüfus: 339

Burada görülüyor ki bekar nüfus evli nüfustan daha fazladır. İstanbul’a çalışmaya gelen, gurbete gelen nüfusu oluşturmaktadır. Bekar nüfüsün olması, İstanbul’un sanayi için yeniden yapılanma ve inşaat için Türkiye’nin her yerinden gurbete gelen insanları oluşturur. Bu durum aşağıdaki İstanbul’da bina sayısı incelendiğinde daha bariz şekilde ortaya çıkmaktadır.

İstanbul’da bina sayıları

Ev: 89762

Apartman: 1441

Otel: 169

Han:545

Baraka: 3170

Bekâr odaları: 491

Mektep: 481

Kışla: 30

Resmi Binalar: 303

Belediye Binaları: 67

Hastane:49

Karakol. 143

Cami: 487

Kilise: 192

Havra:41

Sinema ve tiyatro: 61

Fabrika: 356

Hamam: 140
Garaj: 218

Ahır: 1353

Fırın: 380

İstanbul’da otelden çok han ve handan çok daha fazla baraka vardır. Bu durum İstanbul’a gurbete gelen insanların barınma sorununu çözmesi içindir. Bu da İstanbul’da gurbetçi akını olduğunu ortaya koymaktadır. 1. Beş Yıllık Kalkınma planı ile İstanbul’un sanayileşmesi için ticaret alanında gelişmesi için ilk adımlar atılmaya başlanmıştır. Bunlar için öncelikle bina gereklidir. Bina yapımları için işçi gereklidir. İşçi de ağır iş olduğundan İstanbul’da yaşayan elit tabakanın yapacağı iş değildir. Ancak Anadolu’dan gelen gurbetçiler gereklidir. İstanbul’a öncelikle amale lazımdır. Sonra inşaat işçisi lazımdır. Sonra fabrikalarda çalışacak ara eleman lazımdır. Bunlar gurbetçilerdir. Gurbetçiler, barınma sorunu olarak öncelikle han ve barakalarda ve bekar odalarında yaşamak zorundadır. O nedenle yukarıdaki istatistik bilgiye bakıldığında han ve baraka sayısının resmi binalardan, karakollardan, okullardan fazla olduğu ortaya çıkmaktadır.

İstanbul’da temizlik işlerinde araçlar şöyledir:

Kar makinesi: 1
Arazöz : 6

Çöp kamyonu:27

Çöp arabası: 355

El arabası : 285

Çöp sandığı: 250

Hayvanat : 358

Temizlik işlerinde çalışan amele sayısı İstanbul genelinde şöyledir:

Adalar Belediye Şubesi ………………………………….: 60

Bakırköy Belediye Şubesi ………………………………: 38

Beyoğlu Belediye Şubesi ……………………………….:390

Eminönü Beldiye Şubesi ……………………………….:280

Fatih Belediye Şubesi…………………………………….:172

Kadıköy Belediye Şubesi ………………………………: 190

Sarıyer Belediye Şubesi………………………………..: 53

Üsküdar Belediye Şubesi ……………………………..: 120

Toplam ………………………………………………………: 1275 amele olarak kayıtlarda vardır.

Cumhuriyet başlarında Haydarpaşa

İstanbul’da yıllık mezbaha durumu

İstanbul’da belediye tarafından inşa ettirilmiş mezbahalarda kesilen hayvan sayısı 1932 yılına göre yıllık kesim sayısı olarak şöyledir:

Koyun: 431.365

Keçi: 50182

Kuzu: 231674

Oğlak: 3099

Öküz: 19927

İnek: 5717

Manda: 4125

Dana: 1278

Domuz: 1415

Ayrıca aynı kaynakta belirtilen ek notta “eski senelere nazaran mezbahada günde vasati 1268 koyun ve 96 sığır, yedi domuz kesilmektedir” diye ek bilgi vardır³.

İstanbul’da itfaiye durumu:

İstanbul Belediyesi itfaiye teşkilatı bir müdüriyet ile yedi grupten ve bir tahrip müfrezesi ile iki yangın ihbar merkezinden ibarettir. İstanbul itfaiyesince 1932 yılında kullanılan araç gerek şöyledir⁴:
Kılavuz: 7 adet

Nakliye kamyoneti: 1

Büyük pompa: 5

Tahrip Kamyoneti: 5

Motopomp bulunan kamyonet: 7

Motopomp: 10

Merdivenli otomobil: 2

Arozöz: 22

Motorbot: 1

Üç tekerlekli Opel Kamyonu: 1

Ayrıca İstanbul Belediyesi teşkilatında 17 amir, 60 şoför ve kaptan, 210 çalışan vardır.

İstanbul’daki nakil vasıtaları

Yaklaşık 90 yıl önce İstanbul’da başlıca nakil vasıtaları, tramvay, tünel, vapur ve motor ile çeşitli kara vasıtaları ve kayık ve sandal gibi deniz vasıtaları vardır.

İstanbul şehir sınırları içinde toplam 45.297 kilometre tramvay hattı vardır. Bu hatlardan olan İstanbul ve Bey tramvay arabası sayısı 320’dir. Bunlardan günde 249 u kullanılmakta idi. Bu hatta yıllık toplam yolcu sayısı 60.773.443 idi. Üsküdar mıntıkasında kullanılan tramvay arabası miktarı 24 olup günlük kullanılan tramvay arabası sayısı 16’dır. Bu mıntıkadaki yıllık yolcu sayısı 2.463.766 olmuş idi. Bu tramvay hatları en son olarak 1964 yılında kaldırılmıştır.

Ayrıca Beyoğlu’na çıkmak için Galata ile Karaköy arasında 570 metrelik tünel vardır. Bu tünelde 1933 senesindeki kaynağa göre önceki yıl için geçen yolcu sayısı 8.426.846’dır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında tünel girişi

Deniz araçları içerisinde Şirket-i Hayriye, Haliç ve Akay vapurları vardı. Akay idaresince nakil olan yolcu sayısı 11.514.388 olup, Şirket-i Hayriye aracından nakil olunan yolcu sayısı 10.112.040 olmuş idi.

Bundan başka Anadolu Bağdat demiryollarının banliyö seferleri vardır. Anadolu Banliyo hattından nakil olan yolcu sayısı 3.376.341 olup Avrupa yakasından nakil olan yolcu sayısı 3.964.583’tür.

Bunlardan başka 90 yıl önce İstanbul’da bulunan kara araçları arasında 1070 taksi, 708 hususi otomobil, 115 otobüs, 78 kamyon ve 299 kamyonet vardır.

İstanbul’daki özel deniz araçları arasında 75 romorkör, 99 duba, 931 kayık, 2283 sandal, 36 taka, 46 tenezzüh motoru, 48 kotra, 11 istimbot, 105 çektirme, 261 salapurya, 144 orta kayık, 37 bombarta vardır.

Taksim’de hastahane

İstanbul’da aydınlatma sistemi

İstanbuldaki elektrik şirketi İstanbuldaki aydınlatma işini gerçekleştirmektedir. Bunun ile ilgili olarak şehir aydınlatması için 1020 si meccani ve 1534’ü ücretli olmak üzere 2554 aydınlatma lambası vardır.

İstanbul’daki Su İdaresi

İstanbul Su İdaresi, Terkos gölünden şehre su getirilmektedir. Terkos suyunun dağıtım miktarı 102.312’si resmi, 4.844.300’ü özel tahsisat ve 221.205’i (metreküp) meccani dağıtım vardır. Ayrıca sokakları sulamak üzere toplam dağıtılan su miktarı 5.178.538 metreküp su miktarı dağıtılmıştır.

Bakırköy Fildamı Su havuzu

Şehir sularına gelince Taksim Suları, Kırk çeşme Suları, Millet Suyu, Kayışdağı Suyu, Karakulak Suyu, Aksu ve Memba suları ile İstanbul halkına su ulaştırılmakta idi. Ayrıca memba suları arasında Sırmak, Kabakulak, Çubuklu, Göztepe, Büyükçamlıca, Küçükçamlıca, Tomruk, Kirazlı, Müftükuyu, Taşdelen, Kanlıkavak, Hünkar, Çırçır, Kayışdağı, Keçe ve Hamidiye memba suları da 90 yıl önce İstanbul halkının hizmetinde idi.