Kültür birinden diğerine el vermez mi? İçine üç bin kişi alan altın kubbeli El Aksa Camiinin1 orjinal haliyle Kubbe Tüs Sahra?dan el almamış mıdır dersiniz? Bu yapı Bizans mozaiğiyle çevrelenen, mizmar müzik aleti çalmanın dışında iyi de sapan kullanan Davut ve onun oğlu Solomon?u (692 İsrail) da tanımıştır. Komedyenliğe yatkın halk; günümüz örneği Woody Allen olmak üzere, tanınmış simâlarda dopdoludur. Dinlenme günü dualarla geçen bu inancın insanları, aynı zamanda komik bir halktır. Alçakgönüllülüğü öğrenen erkekleri yeni yılın son günü koç boynuzundan olan yüksek sesli şofar ve graffer (kaynanazırıltısı) çalarlar. Kendilerine has ?klezmer? isimli yahudi folklorik müzik grubu, yedikollu şamdan menora altında ezgilerini, acılarını dile getirirler, kendi aralarında. Sıkça günlük dilde gettolaşmaktan bahseder dururuz. Getto terimi 1516 yılında Venedik?te Gheta adlı bir top dökümhanesinin yakınında kuruldu. Kapucubaşı ünvanı alan Sabetay Sevi?den tutun da Sefarad yahudilerine kadar uzayıp giden süt ve bal deposu ütopik ülke özlemi hangi kültürde yoktur ki? En çetin dönemlerde yasaklanan tiyatro, dışarı çıkma yasağını bir şekilde delen yahudi insanı, hep canı burnunda gezmiş. Tanınmak için kırmızı mor siyah terlikler giymiş; Balat ve Hasköy?de merkezleşmişlerdir. Sarı yıldızın ve de bir sarı şeritin daimi zorunlu taşıma görevini binbir çileyle göğüslemiş, kara talihin ardından ayakta durma gücü göstermişlerdir. Cesetlerin ardı arkası kesilmeyen siyah matem tarihinde: yine o yıllarda yahudi cesetlerinden alınan saçlar kilosu 50 Pfennig?e at kılı astarı yapımı için Alman tekstil firmalarına satılıyordu. Vücudu yara bere kesiklerle dolu yaralı halk tıpkı geçmişte olduğu gibi günümüzde devamı hep olan elveren kültürün mirasçıları olarak kalacaklardır. Düzeltilecek kötülükler umuduyla barışla. Kandilleri yanan Bar Mitzva?ya,2 elveren kültürün dünyasına hoşgeldiniz!
Gününüz aydın olsun
Kalbiniz Bilge Güneş?le dolsun!
1 Dünyanın Bütün Harikaları, Onbin Yılın Tüm Eseri
Milliyet, s.94-95.
2 Semitizm ve Anti Semitizm, Bernard Lewis, Hür Güldü
Everest Yayınları 246, Mayıs 2004, s.3.
Kaynakça:
- İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler & Anti Semitizm
Eva Groepler, Türkçesi: Süheyla Kaya,
Belge Yayınları İnceleme, Ekim 1999.
- Geçmişten Günümüze Yahudi Tarihi ve Kültürü
Yazan. Rabi Benjamin Blech, Çeviren. Estreya Seval Vali
Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., Eylül 2004.
