Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Belarus Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko'nun Astana'da imza koyduğu antlaşmayla hayata geçirdikleri Avrasya Ekonomik Birliği’nin gelişme sürecinin Avrupa Birliği tecrübesiyle benzerlik taşıyacağı yorumu yapılıyor.
Uzmanlar çelik ve kömür birliğinden topluluğa, sonrasında geçilen gümrük birliği ardındansa nihayetinde birliğe dönüşen Avrupa Birliği'nin de benzeri evrelerden geçtiğine dikkati çekiyor. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev'e göreyse Avrasya Ekonomik Birliği tercihi mucizeleri garanti eden sihirli bir çubuk asla değil.
Avrasya Ekonomik Birliği'nin donmuş bir doktrin olmadığı belirten Nazarbayev, birliğin geleceği yolunda birçok zorlukla karşılaşılmasının normal olacağı görüşünde.
Karar alma mekanizmaları nasıl işleyecek
Başkenti Astana olacak Avrasya Ekonomik Birliği'nin merkezinde Avrasya Ekonomik Komisyonu yer alacak, komisyon içindeyse konsey ve yönetim kurulu görev yapacak. Konsey üye ülkelerin başbakan yardımcılarından, yönetim kuruluysa üye ülkelerin her birinin temsilcilerinden oluşacak.
Avrasya Ekonomik Birliği Komisyonu'nun içindeki kurulacak ülkeler üstü mekanizma entegrasyonu ilerletirken, üye ülkeler arasındaki anlaşmaları kurallara çok sıkı bağlı şekilde regüle edecek ve bu mekanizmanın tasarrufları sadece ve sadece ekonomik konularla sınırlı olacak, Avrasya Ekonomik Birliği Komisyonu üye ülkeler üzerinde Avrupa Parlamentosu gibi herhangi bir otorite kuramayacak.
Komisyon ve içindeki karar mercii konseyinin varlığı, Avrasya Ekonomik Birliği'ne üye hiçbir ülkenin tek başına karar alma süreçlerini domine edememesi anlamına geliyor. Önergeler çoğulcu şekilde karara bağlanırken, her ülkenin önergeleri veto hakkı bulunacak. Böylelikle önerge konuları üye ülke devlet başkanlarının konsensüsüyle karara bağlanacak. Üye ülkelerin ikili ve uluslararası ilişkileri ile yaptığı anlaşmalara, diğer organizasyonlarla girdiği entegrasyon gibi tasarruflaraysa birlik mekanizması üzerinden herhangi bir şekilde tesir edilemeyecek.
Avrasya Ekonomik Birliği'nin genel anlamdaki amacı birlik içinde ülkelerle ya da dışındaki ortaklarla ticaretin kolaylaştırılması olacak. Avrasya Ekonomik Komisyonu'nun Rusya'nın başkenti Moskova'da yer alması kararlaştırılırken, kurulması durumunda Avrasya Ekonomik Birliği Mahkemesi'nin de Belarus'un başkenti Minsk'te olması bekleniyor. Nazarbayev tarafından sunulan bir öneri ise Kazakistan'ın Almatı kentinin Avrasya Ekonomik Birliği'nin uluslarüstü finans pazarı regülasyonunu sağlayacak merkez olması.
Birliğin Avrupa, Rusya, Asya ve Ortadoğu'ya uzanan stratejik lokasyonunda büyük potansiyel gören Kazakistan'a göre birliğin başarısı Avrupa, Asya ve diğer bölgesel merkezler ve ülkelerle olan ilişkilerine bağlı. Bariyerlerin olmadığı bir birlik arzusu taşıyan Kazakistan, bu yüzden özellikle Avrupa Birliği ile Avrasya Ekonomik Birliği arasında serbest ticaret bölgesi oluşturulması fikrini son derece güçlü şekilde destekliyor.
Sovyetlere dönüş değil
Avrasya Ekonomik Birliği'nin eski Sovyetler Birliğini canlandırma girişimi olarak okuyanlara ise Nazarbayev'in yanıtı: ''Geriye dönüş olmadı ve olmayacak da... Hemfikir ve net olduğumuz pozisyonumuz bu... İleri doğru bakıp dünya çapında diğer organizasyonlar tarafından kanıtlanan entegrasyonun hasılatını toplayacağız'' şeklinde...
Siyasi değil ekonomik birlik
Avrasya Ekonomik Birliği'nin dünyanın geri kalanı ile arasına bariyer koymak için değil, Kazakistan, Rusya ve Belarus arasındaki mevcut stratejik ortaklık ve dostluk ruhuyla oluşturulduğu Cumhurbaşkanı Nazarbayev tarafından sıkça vurgulanan bir konu.
Nazarbayev, Avrasya Ekonomik Birliği'nin siyasi değil ekonomik birlik olduğunun altını çizerken, birliğin ekonomik pragmatizm, eşitlik ve iç işlere müdahalesizlik, ülke sınırlarının egemenlik ve dokunulmazlığına saygı prensibi üzerinde temellenmesinin zorunlu olduğu uyarısında bulunmuştu. Kazak makamları Avrasya Ekonomik Birliği'nde olunmasının Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ile Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'ne (OECD) entegre olma arzusunda olan Kazakistan'ın sahip olduğu bu momentumu bozmayacağı görüşünde.
1 Ocak 2015'de yürürlüğe girecek Avrasya Ekonomik Birliği anlaşmasıyla Kazakistan, Rusya ve Belarus arasında tedricen mal, hizmet ve iş gücünde serbest dolaşıma geçilecek. Avrasya Ekonomik Birliği'nin toplam 170 milyon nüfusuyla; Kazakistan ekonomisine önemli ölçüde potansiyel kazandırması bekleniyor.
Öyle ki Rusya ve Belarus'la 2010 yılında girilen gümrük birliği ile birlikte Kazakistan'ın bu ülkelerle ticaret hacmi yüzde 47 artarak 2013 yılında 24 milyar dolara kadar ulaştı.
Kazakistan'daki ticaret odaları ise birliğe katılmanın ülkedeki kayıt dışı ekonomiyi azal olmasına karşın birlik içindeki ülkelerden ithal edilen ürünlerin Kazakistan'ın yerli üreticisini zayıf düşüreceği endişesi taşıyor. Mal, hizmet ve iş gücünün Kazakistan içinde zaten serbest dolaştığını düşünen Kazak ticaret odaları, aynı kapıların Rusya ve Belarus'da da kendileri için açılması için gerekli uyumlaştırmaların bir an önce yapılması beklentisinde.
Diğer yandan Avrasya Ekonomik Birliği ile 2025'e kadar petrol ve petrol ürünleri üretiminde mevzuat sınırlamaları olmaksızın ortak pazara geçilmesi planlanıyor. Elektrikte ortak pazara geçilmesi ve üye ülkelerin ulusal elektrik pazarların entegrasyonu konusunda ise 2019'da harekete geçilmesi bekleniyor.
Avrasya Entegrasyonu
Avrasya Ekonomik entegrasyonu 6 Ocak 1995'te Rusya ile Belarus arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması ile başladı. 10 Ekim 2000'e gelindiğinde Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan imzaladıkları antlaşmayla Avrasya Ekonomi Topluluğu'nu (EurAsEC) kurdular. Seneler 2007'yi gösterdiğinde Kazakistan, Rusya, Belarus gümrük birli geçmek üzere aksiyon planına geçti.
2010'a gelindiğinde Kazakistan, Rusya, Belarus gümrük irade ortaya koyarak, gümrük mevzuatları ve tarifelerini aynılaştırdı ve resmen gümrük birliğine geçti. 2011 yılında gümrük birliğine üye ülkelerin devlet başkanları Avrasya Ekonomik Komisyonu'nu oluşturan antlaşmayı imzalarken, takip eden 2012 yılında tek ekonomik bölgeye geçildi. Ve 29 Mayıs 2014'de Kazakistan, Rusya ve Belarus arasında Avrasya Ekonomik Birliği’ni hayata geçiren anlaşma Kazakistan'ın başkenti Astana'da imzalandı.
Avrasya Ekonomik Birliği'ne katılması muhtemel diğer ülke olan Ermenistan'ın katılım süreciyle ilgili birkaç başlıkta sorun yaşandığı, imzanın Ermenistan tarafınca 15 Haziran'a kadar atılacağı belirtiliyor. Kırgızistan'ın da katılım yol haritasını içeren yasanın ülke parlamentosundan geçmesinin ardından 2015 başlarında birliğe dahil olması planlanıyor.
