Selçuklu Mimarisi, Kümbetler ve Tarihi Eserlerin Yeridir Bitlis

Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Vedat YAPA ile röportaj yaptık. İşte o röportaj...

13 Bitlis; Türkü, şiir ve öykülere konu olan Beş Minare’si, Süphan Dağı, tarihi görkemiyle merkezinin ortasında bulunan kalesi ve Orta Asya Yörük Türk çadırlarının görüntüsünü andıran Ahlat Kümbetleri ile karşılıyor bizi. 

*  *  *

Dünya düzeyinde dereceye girmiş Adilcevaz'da üretimi yapılan cevizi, ülkemizin en büyük gölü olma özelliğini koruyan Nemrut Krater Gölü’nün barındıran ve doğal gözeliklerin ortasında kurulan yerdir. Ayrıca “Haksızlığı hak zanneden adamlara karşı hak dâva etmek, hakka bir nevi haksızlıktır.” Diyen Said NURSİ’nin memleketidir Bitlis.

*  *  *

Bitlis ilimizin farklı topografyasında konumlanan geleneksel konutların kentsel görüntüsü ve anıtsal yapılarıyla geleneksel bir mimari zenginliğine sahiptir. Geçmişteki insan etkinliklerinin temel belgesini oluşturan arkeolojik mirasların kentidir. Örneğin Bitlis Beş Minare, dünya mirasına girmemiş olsa da kuşkusuz girmeyi hak eden ve ülkemizin değişmeyen simgelerinden biridir.  Ancak tarihi beş minareden birinin nerede olduğu, ne zaman yıkıldığı bilinmemekle beraber bazı bilgilere göre diğer dört minarenin de bakımsızlıktan yıkılma tehlikesiyle ayaktalar. Özgün işlevini yitiren beş minarelerin günümüz koşullarına uygun ve yapıldığı dönemin özellikleriyle bağdaşan doğru bir işlevle onarılırsa toplumumuza ve tarihimize önem kazandıracaktır. Çünkü gelişimleri ve insanlığın kültürel ile sosyal yaşantılarını görme bakımından çok önemli olan arkeolojik miraslar ülkelerin ve toplumların manevi değerlerinden biridir. Tarih ve kültürel yapının içinde yer alan değerlere milli ve toplumsal değerler de demek  mümkündür.

*  *  *

Bitlis Geleneksel Evleri, tarihin en önemli arkeolojik mimari yapıların arasında yer alırlar. Yapılan bazı araştırmalara göre geleneksel konutlar hakkında kapsamlı bir çalışmanın yapılmamasından dolayı tarihi evleri gittikçe yok oluyor. Bitlis ilimizde sayıları binlerle ifade edilen tarihi evlerden günümüze 244'ü tescilli 435 kültür varlığı ulaşabilmektedir. Sürdürülebilir koruma ilkelerine göre anıtsal yapıların çağdaş kullanımlara adapte edilmesi işlev-yapı-çevre ilişkilerine bağlıdır.  Günümüz ve gelecek nesillerin yararına yönelik arkeolog ve diğer bilim adamları, özel veya kamu girişimcileri tarafından, alanın kullanıcıları ile anketlerin yapılmasını, geleneksel kent dokusu ve geleneksel evlerin sürdürülebilir korumasına ilişkin gerekli çalışmaların gerçekleştirmelerini dileriz.

*  *  *

13. haftamızda, Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Sayın Vedat YAPA bizlere kendi dernek faaliyetlerini ve Bitlis ilimizin özelliklerini anlatacaklar. 

Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği hangi amaçlarla kuruldu?

Hande Hanım öncelikle bize bu fırsatı verip Bitlis’imizin tanıtımına katkı sunduğunuz için size yönetim kurulu adına teşekkür ederim. Dernek kuruluş tüzüğüne bağlı olarak Antalya’da yaşayan tüm Bitlis’lileri bir arada tutmak, acılarını ve sevinçlerini paylaşmak, örf adet ananalerini sürdürmek amacıyla 1998 yılında “Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği” kurulmuştur.  Sosyal ve kültürel amaçlı geliştirmek, kültürel değerlerimizi korumak ve Bitlis ilimiz kültürünü ülke düzeyinde tanıtmak için buradayız. 
Biraz da kendimden bahsedeyim. 1953 Bitlis doğuluyum. 27 yıl Bitlis Milli Eğitim Müdürlüğünde çalıştıktan sonra 2000 yılında emekli olup Antalya’ya yerleştim. 2001-2003 arası 2 yıl 2006 yılından itibaren devam eden başkanlığımda hemşerilerime hizmet etmekten hep mutluluk duydum ve haz aldım. Hemşerilerim uygun gördükleri sürece onlara hizmet etmekten gurur duyacağım. 

Peki, bizlere biraz faaliyetlerinizi anlatır mısınız?

Dernek faaliyetlerimizin arasında genel konular dışında sosyal ve kültürel etkinlik içinde birlik ve beraberlik duygularımızı izinde tutmak amacıyla dayanışma geceleri, piknik ve kadınlar kolu tarafından organize edilen çay partileri düzenlemekteyiz.  Derneğimiz bünyesinde oluşturduğumuz mesaj sistemiyle cenaze, kan ihtiyacı vb. konularda hemşerilerimizi bilgilendirmekteyiz. Ayrıca derneğimiz Anadolu Hemşeri Dernekleri Platformu üyesi olup platformca düzenlenen festivallere katılıp ilimizin tanıtımına katkı vermekteyiz. Ve bunlar faaliyetlerimizden sadece birkaçıdır. 

Bitlis denilince akla ilk gelen nedir? 

Hande Hanım, Türkiye’nin herhangi bir yerinde Bitlis denildiği zaman ilk akla 5 minare gelir derler. Ben bunlarla sık sık karşılaşıyorum. Ama bana sorarsanız 5 minare ile birlikte dürüstlük, sevecenlik, ülkesine ve vatanına bağlılık, sadakat ve her şeyin temelinde sevgi gelir. itlis insanı merttir, dürüsttür, insancıl tarafı çoktur. Bitlis’e görevli olarak gelenler bir gelirken ağlarlar, bir de giderken ağlarlar. Büryan kebabı akla gelir, Nemrut krater gölü, meşhur Bitlis kalesi, hanlar, hamamlar, Selçuklu mimarisi, kümbetler ve daha bir sürü sayamayacağımız eserler akla gelir. 

Bitlis ismi nereden gelme?  

İsmini Makedonya Kralı Büyük İskender’in şehirdeki kaleyi yaptırdığı komutanlarından Betlis’ten gelmektedir.
Tarihsel yapıların ağırlıkta olduğu bir vadi içinde kurulduğundan vadideki güzel şehir diye anılır.

Bitlis’e özgü kültürel faaliyetler nelerdir?

Bitlis kültürel faaliyetlerinin başında ülkemizde ve Avrupa’da bir çok başarıya imza atmış olan halk oyunlarımız gelmektedir.
8 Ağustos Bitlis’imizin düşman işgalinden kurtuluşunun etkinlikleri her yıl düzenlenmektedir.
Kayak sporunun ileri düzeyde olması, tanıtım amaçlı günlerinin sık sık yapılmazı, ilimiz yöresel ürünlerinin ülkemizde tanıtıma katkı sunması başlıca faaliyetlerimizdir.
Ayrıca çeşitli kentlerimizde ikamet eden hemşehrilerimizle oluşturduğumuz baba ocağı buluşanları grubumuzla her ilimizi ziyaret etmekte, kültürel faaliyetlerimize katkı sunmaktayız.
Örf, adet ve geleneklerimizi ülke düzeyinde sosyal paylaşım araçları ile ilimizi birçok kişiye tanıtmaya katkı sağlamaktayız.

Daha önce sizleri radyo programıma davet ettiğimde, Beş Minare ile ilgili bir baba ve oğlun hikayesini anlatmıştınız. Rica etsem tekrar anlatabilir misiniz?
 

Şehrimiz Rus işgali sırasında bir harabe görüntüsü alır. Düşmanın çekilmesinden sonra savaş esnasında Bitlis’ten kaçan bir baba ve oğul Bitlis’e dönmek için yola çıkarak şehre hakim konumdaki Dideban dağı eteğine varırlar. Baba şehirde canlı kalıp kalmadığını öğrenmek için oğlunu şehre gönderir. Bir süre sonra oğlu geri döner ve uzaktan babasına şöyle seslenir. “Şehirde yaşama dair hiç bir iz yok. Sadece beş tane minare ayakta kalmış” der. Bunu duyan baba yıkılır. Düz çöker ve bir ağıt yakarak oğlunu yanına çağırır.
Bitlis’te beş minare
Beri gel oğlan beri gel
Yüreğim dolu yare
Beri gel oğlan beri gel.
Bu ağıt zamanla türkü ve manilere konu olarak günümüze kadar gelir.

Bitlis’i diğer illerimizden ayıran özellikleri nelerdir?

Bitlis, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü’nün batısında, deniz seviyesinden 1550 metre yükseklikte, vadi içinde kurulmuş. 7000 yıllık tarihi kültürünü günümüze kadar taşımış medeniyet yumağıdır.
Bitlis tarihi; Neolotik çağdan başlayarak Urartular, Makedonya Kralı İskender Pers, Asur, Med, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerinin kucak kucağa bütünleştiği sinesinde engin bir tarih hazinesi yatan, açık bir hazine konumudna bir ildir.

Bitlis’in turistik yerlerini kısaca tanıtır mısınız?

Bitlis Kalesi, Selçuklu Mezarlığı, Nemrut Dağı ve Krater Gölü, İhlasiye Medresesi, Bitlis tarihi evleri, Ahlat Harabe şehir, Ahlat Bayındır Kümbetleri, Ahlat Abdurrahman Gazi Külliyesi, Süphan Dağı, Şerefiye Külliyesi, El-Aman Kervansarayı, Küfrevi Kümbeti.

Bitlis’in yöresel yemekleri ve özellikleri nelerdir?

Büryan kebabı, Bitlis Köftesi, Has Dolması, Katıklı Dolma, Çorti Taplaması, Ciğer Taplaması, Gari Aşı, Gebol, Jağlı Yumurta, Etli Keşkek, Gılorik.

*  *  *

Bizlere dernek faaliyetleri ile Bitlis ilimize büyük katkı sağlayan çalışmalarını ve ilimizin özelliklerini eksiksiz anlatan Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Sayın Vedat YAPA’ya sosuz teşekkür eder ve saygılarımızı sunarız. 

*  *  *

Bitlis


Yukarısı Süphan Dağı, kalesi ortayı alır,
Dibedan, Nemrut’un yüksekliği kenarı süsletir,
Doğal yapı, kıyıdan akan göller dizayn yaratır.
Kral Lat’ın kızı, babasına yaktığı ağıt mıdır? 
Ahlat Kümpetleri, tarihi desenlerle anlatır.

Neolitik döneminde de varmış, yedi bin yıllık,
Ahlat Müzesi’nde ruh dünyayı gezermiş, bir anlık.
Kalesini kurmuş, İskender’in baş komutanı Lis.
Kimi Bağeş sözcüğünden türemiş, geçmişe tanık,
Soyluların namından alınmış, nettir adı: Bitlis.

Birçok kez yenilmişte olsa, düşmanlar yine gelir.
Mustafa Kemal Paşa, Mehmet’ler ordusu yetişir,
Ağustos’un başında, birlikle savaşlar verilir,
Sekizinci gün sonunda, istiklaline kavuşur.
Atamızın değerini Bitlis’liler iyi bilir.