Kemal Taner
Orta Asya Uzmanı, bağımsız gazeteci
30 Kasım 2015’de Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev halka sesleniş konuşmasını yapmıştır. Konuşmasında ülkenin siyasi ve ekonomik amaç ve planlarını belirlemiştir. Fakat seslenişteki Kazakistan ve dünyadaki mevcut durumu tanımlayıcı hususlar belirtilmelidir.
KC Devlet Başkanı bu hususlar bağlamında tüm dünya finans piyasalarında – karbonhidrat, maden, gıda ürünleri piyasalarındaki istikrarsızlığa sebep olan küresel ekonomik kriz ve sonucu olarak Kazakistan ihracat hacminin düşmesi, ekonominin kalkınmasının yavaşlamasına değinmiştir.
KC liderinin deyimiyle, küresel ekonomi üzerinde siyasi faktörlerin baskısını yaşamaktadır. Önde gelen devletler karşılıklı yaptırımlar uygulamakta, karşılıklı güven azalmıştır. Ortadoğu bölgesindeki, Kuzey ve Orta Afrika’daki istikrarsızlıklar ve çatışmalar kapsamlı mülteci akınına sebep olmuştur. Uluslararası terör tüm dünyaya ciddi tehdit oluşturmaktadır. Hukuk devletinin, otoritenin olmadığı yerde çeteler, aşırıcılar ve teröristler serbestlik kazanıyorlar.
N.Nazarbayev, dünyanın küresel ve bölgesel güç merkezlerinin acımasız rekabeti şartlarında gelişmekte olduğuna vurgu yapmıştır. Yanı ülke ayakta kalabilmesi için ekonomik yönden güçlü ve siyaseten istikrarlı bir devlet olmalıdır.
KC, henüz bağımsızlığını kazanma döneminden ayakta kalma deneyimine sahiptir. SSCB’nin dağılması, 90’lı yılların sonundaki krizler ülke otoritelerini katı, fakat etkin var olma stratejisini geliştirmeye zorlamıştır. KC Hükümeti iki anti kriz planını hazırlamış ve kademeli olarak hayata geçirmiştir. Ülke petrol çıkartmadan endüstriyel yenilikçi kalkınma olarak yön değiştirmiş, mevzuata ciddi değişiklikler yapılmış, petrol fiyatının varil başına 20-30 ABD dolara kadar düşmesi durumunu için eylemler taktiği geliştirilmiştir.
N.Nazarbayev Milli Bankaya işlenmeyen krediler konusunda tüm bankacılık sektörü katılımcılarına stres test yapılması önerisinde bulunmuştur. Test sonuçlarına göre borç kabul ve silme ile ilgili önlemler alınacaktır. Sermayeleşme sorununu çözemeyen kuruluşlar ülkenin finans sistemini terk edecektir. Kazakistan bankaları Basel Komitesi ve Uluslararası Para Fonu dâhil olmak üzere tüm uluslararası standartlara uygun olmalıdır.
Ekonominin kalkınması ve gelişmesini Kazakistan lideri yatırımlarda görmektedir. Bunun için belirli kamu sektörü yapılarının özelleştirilmesi üzerindeki sınırlamaların kaldırılması ve Kazakistanlı ve yabancı yatırımcılar için en uygun şartların oluşturulması öngörülmektedir. Bilhassa tüm hissedarların devredilecek aktiflerin satın alınması hususundaki rüçhan hakkı iptal edilecek, anti tekelciliğin pekiştirilmesi ile ilgili somut telifler hazırlanacak, suni fiyat ayarı şeklindeki pazar teşviklerinin sapmaları düzeltilecektir.
Kazakistan lideri bilhassa, ülkenin çok uluslu şirketler vurgusu ile özel yatırımlara ihtiyaç duyduğunu belirtmiştir. Bu yöndeki ilk adımlar atılmıştır. Örneğin yakın geçmişte “Astana” uluslararası finans merkezinin kurulması kararı alınmıştır. Merkez, İslam finansman alanında bölgesel özel bankacılık ve reasürans merkez olacaktır. Ayrıca yatırımcıların teşvikine ve ülkedeki yatırım ikliminin iyileştirilmesine yönelik Hükümet Kurulunun kurulması için görevlendirmiştir.
N.Nazarbayev belirttiği üzere, dünya ve bölgesel piyasalarında ihracat nişlerinin daha aktif benimsenmesi gerekmektedir. Bilhassa, devlet başkanı Çin, Türkiye, İran, Rusya, Hindistan, Pakistan, Orta Asya ve Kafkasya ülkeleri gibi komşu ülkelerin ekonomik potansiyelinin daha etkin kullanılması önerisinde bulunmuştur. Belirtilen ülkeler her yıl 3,5 trilyon ABD doları üzerinde mal ve hizmet ithal etmektedir. İşgücünün rekabet edebilirliği için Kazakistan diğer ülke temsilcileri ile birlikte kadro hazırlama merkezlerini kurmayı planlamaktadır.
***
Kazakistan ekonomisinin yenilikçi potansiyelinin yükseltilmesi için N.Nazarbayev'in deyimi ile akıllı teknolojiler, fikri mülkiyet, siber sistemler, geleceğin enerjisi, projelendirme ve mühendislik alanında yetkilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu ancak etkili araştırma-geliştirme sisteminin kurulması üzerinden yapılabilecektir. Sistemin temelini güçlü araştırma üniversiteleri ve “Astana business campus” Nazarbayev Üniversitesinin yüksek teknoloji parkuru ve Almati “Alatau” teknoparkı temelinde gelişim kümeleri oluşturacaktır.
- Kazakistan liderinin kanaatine göre, Astana’da Uluslararası EXPO-2017 fuarının düzenlenmesi “yeşil teknolojiler” temelinde yeni enerjiyi daha aktif geliştirme olanağını vermektedir.
Yenilikçi strateji ilk meyvelerini vermeye başlamış – Çin ile hammadde olmayan alanda 23 milyar dolar tutarında işbirliği anlaşmasına varılmıştır (bu ise 40’ın üzerinde yeni tesisin kurulması demektir). Devlet liderinin Londra ve Paris ziyaretleri 11,5 milyar dolar tutarında sözleşmelerin akdedilmesini, Japon heyetinin Kazakistan ziyareti ise Kazakistan pazarına “Toyota” konsorsiyumunun girişini sağlamış ve Kazakistan otomobil sanayinin gelişimine yeni ivme kazandırmıştır.
- En önemli başarılardan biri bize uluslararası finans kurumlarının güvenidir, - şeklinde belirtmiştir N.Nazarbayev. – Aynı zamanda bu zor bir dönemdir, reformlarımızı destekleyerek 9 milyar dolar tutarında finans kaynaklarına erişimi açmıştır. Avrupa Birliği ile ortaklık ve işbirliği sözleşmesini imzaladık.
Ekonomik işbirliğinin Kazakistan’ın makul ve dengeli dış politikasının sonucu olduğu belirtilmelidir. Ülke nükleersiz dünyayı, terör ve aşırıcılığın tasfiyesinin ve her türlü ihtilafın barış yoluyla çözümlenmesini kararlılıkla desteklemektedir.
***
Halka sesleniş Kazakistan’ın Dünya Ticaret Örgütünün (DTÖ) meşru üyesi olduğu 30 Kasım 2015 tarihinde yapılmıştır. Kazakistan’ın DTÖ üye olması hem yabancı yatırımcılar, hem Kazakistanlı üreticiler için yeni ekonomik olanaklar sağlamaktadır.
DTÖ Genel müdür Roberto Azevedo 2015 yılına ait raporunda belirttiği üzere, Kazakistan’ın DTÖ üye olmasından çıkartılan en önemli ders Devlet Başkanının sergilediği güçlü siyasi irade ve görüşme sürecinin tamamlanması doğrudan katılımının paha biçilmez rolüdür. DTÖ Sekreterliği ve üye ülkeleri uluslararası ticaret sisteminin gelişimine ciddi katkılar sağlayacak anlaşmaların yüksek kalitesine vurgu yapmıştır.
Yakın geçmişte resmi ziyaretle Kazakistan’da bulunan Hollanda Başbakanı Mark Rotte de röportajlarından birinde ülkenin gelişmesi ile Hollanda şirketleri için enerji sektörünün yanı sıra ticaret ve yatırımlar için cazip geldiğini belirtmiştir. Hollanda şirketleri gıda sanayi, altyapı ve dip tarama ve deniz işlemleri, ayrıca profesyonel danışmanlık hizmetleri alanında aktif faaliyette bulunmaktadır. Süt ürünleri ve beyaz et üretimi alanı başta olmak üzere tarım projelerinin sayısında ciddi artış gözlemlenmektedir.
Dünya bankasının yayınladığı son “Doing Business” raporu Kazakistan’ın son yıllarda ticaret için olumlu şartlar oluşturan ülkeler sıralamasında 12 puan yükselerek, 41.sıraya yerleştiğini göstermiştir. Ayrıca Davos ekonomik forumunun Küresel rekabet edebilirlik endeks göstergelerine göre Kazakistan dünyada 42.sırada bulunmaktadır. Post Sovyet ülkesinin yirmibeş yıl içerisinde ulaştığı bu göstergeler Kazakistan’ın kalkınma ve istikrara yönelik seçilen stratejinin doğru olduğunu kanıtlamaktadır. Ve Kazakistan liderinin beyanına göre ülke bu yolda devam edecektir.
