28 Ekim 2017 tarihinde “AVRASYA BİR” Vakfı’nda “Orta Asya Devetlerinin Birliği mümkün mü?” adlı konferans gerçekleşmiştir. Her zamanki olduğu gibi Vakıf gündemin en önemli konularından biri olan maseleyi masa üstüne yatırmaktadır.  

Konu ile ilgili olarak, Kazakistan devlet başkanı, bölgenin istikrarı, ilerlemesi, ekonomik, askeri ve siyasi bağımsızlığına giden yolun Orta Asya ülkelerinin bütünleşmesi üzerinden geçtiğini defalarca belirtmiştir. Kazakistan yılladır Orta Asya bölgesindeki tüm uyum süreçlerine önayak olmaktadır. 

Birleşme gereksiniminden söz ederken Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev şöyle belirtmiştir: “Allah buyurmuş: tek bir alanda 55 milyonluk nüfus, dil engeli yok, bir birini tamamlayıcı ekonomi, ulaşım, enerji bağlantıları var olan  bölge, kendine gıda ürünleri, enerji ve saire sağlayabilir. Hatta pazar bile kendi kendine yeter olurdu. Daha ne olsun?...”.

Hakikaten birçok bakımdan akraba, sınırları ve zihniyeti bir birine yakın ülkelerin birleşmesine ne engel olabilir ki? Hâlbuki her türlü birleşme, her türlü bütünleşme sadece daha fazla artı demektir. Şüphesiz ki Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan birleşmeden kazançlı çıkacaklardır. Herkes beş ülkenin birleşmesiyle dünya siyaseti ve ekonomisinde büyük bir güce dönüşebileceğinin bilincindedir. 

Bununla birlikte Orta Asya’da yaşayan halk ve ulusların tüm manevi, kültürel ve tarihi yakınlık ve benzerliği bir yana iyi niyet çerçevesindeki ortaklığın devasa ekonomik potansiyelinden söz edilmelidir. Bu beş ülkenin sahip olduğu zenginlik ve kaynak çeşitliliği dikkate alındığında, tarafların her biri için iyi düşünülmüş ve kazançlı işbirliği şartlarında bir birlerine yararlı olabileceği aşikârdır. 

Sosyal alanda bütünleşmeye hem ortak tarih, hem iyi komşuluk kültürü katkı sağlayacaktır. Devletlerin BDT, KGAÖ, ŞİÖ, AEB gibi bölgesel örgütlerde ortak çalışma yıllarınca biriktirdikleri işbirliği deneyimi de küçümsenmeyecek önem arz edecektir.

Kökleri ve amaçları ortak bölgesel oyuncuların işbirliğinin küresel ekonomik süreçlerin kenar bölgesi olmaktan çıkmaya yardımcı olacağı bilinmektedir. Bu bağlamda, dışarıdan aracıların müdahalesi olmadan düzgün bölgesel politikanın geliştirilmesi çok önemlidir. Çünkü Orta Asya’nın sorunları dış güçlerin katılım olmadan bölge ülkeleri tarafından çözümlenmelidir. 

Genel olarak bütünleşme bölgenin küresel mali ve siyasi çalkantılara karşı dik durmasını sağlayabilecektir. Bölge ekonomisi rekabet edebilir ve siyaseti istikrarlı olmalıdır, ancak bu durumda zorlu küresel şartlardaki kargaşa yerine düzenden söz edilebilir. Kısacası, Orta Asya çerçevesinde işbirliği – bölgenin ekonomik potansiyelinin ortaya çıkartılmasının yanı sıra, güçlü devletlerin dostane olmayan ekonomik, politik ve ideolojik saldırılarına karşı etkili koruma olacaktır.

Ve bu noktada Kazakistan devlet başkanının yakın geçmişte dile getirdiği Orta Asya Devletleri Birliğinin – OADB kurulmasına ilişkin fikri hatırlanmalıdır. Nursultan Nazarbaev fikrini Şubat 2005 tarihinde ülke halkına Seslenişinde ileri sürmüştür: “Sözlerden sıkı ekonomik bütünleşmeye geçmeliyiz, ortak pazara, ortak para birimine ilerlemeliyiz” diye belirtmiştir devlet başkanı. Nursultan Nazarbayev, Orta Asya ülkelerinin birleşmesinin, bölgenin istikrarı, ilerlemesi, ekonomik, askeri ve siyasi bağımsızlığına götürecek yol olduğu kanaatindedir. 

Ve bu noktada önemli bir soru ortaya çıkıyor. Orta Asya beşlisinin birleşimi nasıl gerçekleşecek? Nereden başlanacak? Cevap açıkça ortadadır. Aslında pek bir şey başlamaya gerek yoktur. Bütünleşme süreci devam ediyor, hatta uzun zamandan önce başlatılmıştır. Birleşme öncelikle ticari etkileşimin artan istatistiğine dayanmaktadır.

Ve bu bağlamda birçoğu için zor olanı bölgesel siyasetleri düzenleme yolları ve çıkarları birleştirme sürecinin, birleşme sürecinin her şeye rağmen devam ettiğinin ve bunun bazı Orta Asla devlet liderlerinin sübjektif iradelerine bakılmaksızın geliştiğini idrak ve kabul etmesidir. 

Önemli olan, fiili bütünleşme konusu rafa kaldırılmadan, ertelenmeden açığa kavuşturulmalıdır. Zira güç birliğinin temeli artık oluşturulmuş, sıra güvenli ortak pazarın kurulması, Orta Asya bloğunun oluşturulmasındadır. 

Kemal TANER

Orta Asya Uzmanı, Bağımsız Gazeteci