Haber: Damla Oya Erman
Şili'deki ESO'nun Çok Büyük Teleskopu tarafından yapılan gözlem, daha önce Hubble Uzay Teleskobu gibi uzay tabanlı gözlemevlerince tespit edilen hortum benzeri fırtınaların - koyu lekeler olarak görünen - mavi gezegenin atmosferinde dönmesine benzer bir olguyu ilk kez yeryüzünden bir teleskopun Neptün'de gözlemlediği zamandır.
Yeni araştırmaya göre, bu yeni gözlemler bu fenomen hakkında daha fazla bilgi sunuyor. Araştırma sonuçları, Nature Astronomy dergisinde Perşembe günü yayımlandı.
"İlk koyu leke keşfinden bu yana, bu kısa ömürlü ve anlaşılması güç koyu özelliklerin ne olduğunu merak ettim," diyen çalışmanın baş yazarı Patrick Irwin, Oxford Üniversitesi'nde gezegen fizik profesörü, açıklamasında belirtti.
Dev gaz devleri ve koyu lekeler
Neptün gibi güneş sistemimizdeki dev gaz gezegenleri, atmosferlerinde beliren koyu lekelerle tanınırlar. Örneğin yüzyıllardır süren bir fırtına olan Jüpiter'in Büyük Kırmızı Leke gibi. Buz devi Neptün de yıllar içinde Hubble tarafından gözlemlenen çoklu fırtınaları barındırıyor. Bu fırtınaların tümü, genellikle iki yıl içinde ortaya çıkıp kaybolma eğilimindedir, bu da onların incelenmesini zorlaştırıyor. 1970'lerde başlatılan NASA'nın Voyager 2 adlı sondası, 1989'daki Neptün yakın geçişi sırasında gezegenin üzerindeki iki koyu fırtınayı da gözlemledi; ancak bunlar, Hubble 1994'te Neptün'ü görüntülediğinde gözlemlenebilmesi için kayboldu. Voyager 2 tarafından gözlemlenen en büyük fırtına olan Büyük Koyu Lekenin içine Dünya sığacak kadar büyüktü.
Neptün'ün fırtınaları, Dünya'daki kasırgalardan farklı davranır. Koyu lekeler, yüksek basınç sistemleri olarak başlar ve saat yönünde döner, Dünya'nın Kuzey Yarıküresindeki kasırgalar ise saat yönünün tersine dönen düşük basınç sistemleridir.
Irwin ve ekibinin araştırmayı amaçladığı şey, bu büyük fırtınaların Neptün'de nasıl oluştuğunu keşfetmek oldu.
Yeni keşfedilen Neptün özelliği
Metan atmosferi nedeniyle mavi bir renge sahip olan Neptün, ortalama -392 Fahrenheit (-235 Celsius) derece sıcaklığa sahip donmuş bir dünya ve saatte 1,200 mil (1,931 kilometre) hızla gezegenin etrafında donmuş metan bulutları gönderen kuvvetli rüzgarlara sahip. Güneş sistemimizdeki en uzak gezegen olan Neptün, Dünya'dan 30 kat daha uzakta bulunuyor ve bu mesafe, Neptün'de öğle vaktinin Dünya'daki alacakaranlık gibi görünmesine neden oluyor.
Hubble, 2018'de Neptün üzerinde yeni koyu lekeleri keşfettiğinde, Irwin'in ekibi bu fırsattan yararlanarak Çok Büyük Teleskop ve çoklu ünite spektroskopik keşif enstrümanı MUSE ile yeryüzünden gözlem yapma şansını elde etti. Bu enstrüman, astronomlara astronomik nesnenin farklı ışık dalga boylarında aynı anda tamamını gözlemleme olanağı sunar.
Dünya'nın atmosferi genellikle yeryüzü tabanlı teleskoplar için bozucu bir etki yaratırken, MUSE, adaptif optik adı verilen bir teknik kullanarak keskin görüntüler yakalar. Teleskopun bilgisayarlar tarafından kontrol edilen aynaları, Dünya atmosferinin neden olduğu bozulmaları gerçek zamanlı olarak düzelten ayarlamalar yapabilir.
Çok Büyük Teleskop tarafından yakalanan veriler, koyu lekelerin bulutlarda boşluklardan kaynaklanmadığını gösterdi. Bunun yerine gözlemler, lekelerin belirgin atmosfer tabakasının altında karartılmış hava partiküllerinin bir araya geldiği yere geldiğini gösteriyor.
MUSE enstrümanı, Neptün ve koyu lekesi için 3D bir ışık spektrumu yakaladı, astronomlara fırtınayı detaylı bir şekilde inceleme olanağı sağladı ve hatta beklenmedik bir gözlem yapmalarını sağladı.
"Bu süreçte, daha önce uzay aracı göndererek tespit edebiliyorduk, ardından Hubble ile uzaktan gözlem yapabiliyorduk. Sonunda teknoloji yerden bunu mümkün kıldı," diyen Wong, "Bu, insanlığın evreni gözlemleme yeteneğinde şaşırtıcı bir artış," dedi.
