BİLİNMEYEN MENDERES
1950-1960 yılları arasında yaşayanlar iyice azaldı. O dönemi merak edip okuyanlar veya sözlü bilgi edinenlerin de önemli bir grup oluşturduğu söylenemez. Bâzı olaylar da var ki, pek az kişinin bilgisi dâhilindedir.
Yüzlerce örnek verilebilecek bu olaylardan birinin özeti aşağıdadır:
Önce, olayın öncesine bakalım:
Bilindiği gibi 27 Mayıs 1960 tarihinde Türk silahlı Kuvvetleri darbe gerçekleştirerek Demokrat Parti hükümetini devirdi. Parti mensupları, bürokratlarla birlikte, askerî mahkemede yargılandı. Yassıadada görev yapan Yüksek Adalet Divanı’nın verdiği kararlar, ülke yönetimini elinde bulunduran ve tamamı subaylardan oluşan Millî Birlik Komitesi tarafından incelendi. Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Mâliye Bakanı Hasan Polatkan hakkında verilen idam kararlarını tasdik etti. Zorlu ve Polatkan 16 Eylül’de, rahatsızlığı sebebiyle Adnan menderes bir gün gecikme ile 17 Eylül 1961 tarihinde idam edildiler.
İnfazlarda ‘acele edelim’ düşüncesi ile ‘hukuk cinâyeti’ denilebilecek hatâ yapılmıştır.
Normal şartlarda idamına karar verilen bir tutuklu için mahkemeden ilâm istenmesi ve daha sonra infazın gerçekleşmesi gerekmektedir. Oysa ilâm alınmadan infazlar yapılmış ve sonradan işin farkına varılarak, 16 Eylül 1961 gün ve 1230 sayılı yazı ile Başsavcılık, Yüksek Adalet Divanı'na gönderdiği aşağıda metni bulunan yazıyla idam kararı yazısının gönderilmesini istemiştir:
‘Anayasa'yı ihlâl suçundan ölüm cezasına çarptırılan sanıklar hakkında Millî Birlik Komitesi'nce ittihaz buyurulan karar, ekli olarak gönderilmektedir, ilâma, haklarında ceza infaz edilecek sanıkların isimleri dercedilmek suretiyle infaz için memuriyetimize tevdii rica olunur.’
Yazının Divan'a girişi, idamların gerçekleştirildiği tarihten üç gün sonraki 19 Eylül1961 gün ve 4643 sayılıdır. Buradan da anlaşılacağı gibi, Komite tarafından onaylanan karar, Divan Başkanlığı tarafından görülüp, Mahkeme'ce kimlerin infaz edileceği bilinmeden, ölümler gerçekleşmiştir.
Komitenin ölüm cezaları kararının onayladığına dair 75 sayılı kararı, Resmî Gazete'de yayınlanmadan önce, iki Bakan çoktan ebedî âleme intikal etmişti bile!
*
Dr. Mükerrem Sarol, ‘On dört yıl arkadaşım, on yıl liderim’ dediği ve yıllarca yanında bulunduğu Başbakan Adnan Menderes’in hayatına dair bütün gizli kalmış hâtırâlarını; 'Bilinmeyen Menderes’ isimli 2 ciltlik eserinde anlatıyor. Birinci cildin mısra-ı bercestesi: ‘Saffet, gaflet, hıyanet, Menderes’in fani hayatını elinden almıştır.’ Cümlesidir.
Türk siyasî tarihinin önemli isimlerinin etrafında şekillenmiş bir tarihe çok önemli notlar düşen bu kitapta Dr. Sarol, Demokrat Parti’nin kurulduğu günden itibaren Yassıada’ya kadar siyasî tarihimizin en çalkantılı dönemlerinden birine şâhitlik etmiştir. Adnan Menderes’in CHP’den Aydın milletvekilliği, Dr. Mükerrem Sarol’la tanışması ve sonrasında arkadaşları Celâl Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti’yi kurması. 1946 seçimleri… kitapta ele alınan konular arasındadır.
‘Gizli oy, açık tasnif’ kuralını ters çevirerek ‘açık oy, gizli tasnif’ şeklinde uygulayan CHP’nin 1946 seçimlerini kazanması. 1950 seçimleri ve DP iktidarı. Bayar’ın cumhurbaşkanlığı konuları da kitapta yer alıyor. İsmet İnönü’nün, ‘Demokrat Parti’yi devirebilmek için ihtilal yolunu deneyeceğiz,’ sözleri. Sarol’un devlet bakanlığına getirilmesi. CHP’nin DP iktidarı ile diyalog arayışları, Kıbrıs meselesi ve 6-7 Eylül olaylarının bilinmeyenleri hakkında ilk elden bilgi veriyor.
Ve Menderes’in Ayşe’ye duyduğu büyük aşk… Adnan Menderes’in delikanlılık çağlarındaki ilk aşkı. Bu aşkın ölümle biten hazin sonu… Menderes, Aydın’da o evin önünden geçerken gözleri adeta pencerelerde sarı saçlı bir genç kızı arardı… Tam da, ‘Seni alacağım Ayşe’ dediği gün, kaybetmişti onu… ‘Bilinmeyen Menderes’, gerçek ve yakın bir dostun kaleminde hayat bulan bir siyasî tarih belgesidir.
Birinci cilt; 13,7 X 21,5 santim ölçülerinde ve 504 sayfa.
Aynı ölçülerde, 512 sayfalık ikinci cildin çarpıcı cümlesi: ‘Ben düşersem, ya canımı darağacında alırlar veya yurtdışına sürerler.’
Dr. Mükerrem Sarol’un, DP’den geçici olarak çıkarılması ve 7 Eylül 1957’de Fuad Köprülü’nün istifası sonrasında gelişen olaylar, 1957 seçimlerinden sonra Menderes’in İstanbul’da imar çalışmalarına ağırlık vermesi, Sarol’un komisyonda ispat hakkının kabulünü teklif etmesi, Menderes’in Londra’ya giderken geçirdiği uçak kazası, Londra Anlaşması’nın meclis müzakeresi, İnönü’nün bitmeyen ihtilal ortamı oluşturma çabaları, 28 Nisan’da üniversite gençliğinin ayaklanması ve Menderes’in radyodan halka seslenişi, 27 Mayıs Darbesi ve sonrasında Yassıada Mahkemelerine uzanan süreç… Ve Kırat’ın talihsiz süvarisinin bilinmeyen hikâyesi… 2. Ciltte ele alınan konulardır.
Kitabın 1. Baskısı, 1983 yılında Kervan Yayınları, 2. Baskısı 2013 yılında İnkılap Kitabevi yayınları arasında çıktı.
İNKILAP KİTABEVİ:
Çobançeşme Mahallesi, Sanayi Caddesi, Altay Sokağı Nu: 8 Yenibosna 34196 İstanbul.
Telefon: 0.212-496 11 11 Belgegeçer: 0.212-496 11 12 www.inkilap.com e-posta: [email protected]
ADNAN MENDERES:
Aydın’da 1899 yılında doğdu. 17 Eylül 1961 tarihinde, 62 yaşında iken İmralı Adası’nda asılarak idam edildi. İzmirli Kâtip-zâde İbrâhim Edhem Bey ile Aydınlı Hacı Ali Paşa-zâde Tevfika Hanım’ın oğludur. Her iki aile de on sekizinci asırda Rumeli’den gelip Anadolu’ya yerleşmişlerdir.
İzmir Amerikan Koleji’ni bitirdi. 1916-1922 yılları arasında yedek subay olarak Birinci Dünya Savaşı’na ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası’na hak kazandı.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın İl Başkanı olarak siyasete girdi. Parti kendini feshedince, Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçti. Bu partide 1931’den 1945 yılına kadar 3 dönem Aydın milletvekili olarak görev yaptı. 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin kurucusu oldu. 1946’da partisinden Kütahya milletvekili seçildi. Milletvekili iken Ankara Hukuk Fakültesi’ne devam edip diploma aldı.
16 Mayıs 1945 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kürsüsünde uzun konuşmasındaki hitâbet kabiliyeti ile bütün dikkatleri üzerine çekti. Celâl Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte, siyâsî tarihimize Dörtlü Takrir adı ile geçen önergeyi hazırlayıp Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Meclis Grubu’na sundu. Takrir, 12 Haziran 1945 tarihinde Grup’ta reddedildi. Dört milletvekili CHP’den ihraç edildiler. Demokrat Parti (DP), 7 Ocak 1946 tarihinde bu ihraç olayı üzerine kuruldu. 1946 yılında yapılan milletvekili seçimlerinde DP 62 milletvekilliği elde etti. Dört yıl boyunca bütün yurdu adım adım dolaştılar, basının da desteğini aldılar, 14 Mayıs 1950 seçimlerinde tek başına iktidar oldular. Adnan Menderes başbakanlık görevini üstlendi. 10 yıl, 6 gün süren iktidarı süresince gerçekleştirdiği büyük hizmetlerle Türkiye Cumhuriyeti tarihine damgasını vurdu.
Adnan Menderes, Türkiye’de demokrasiyi sınırlı da olsa gerçekleştirdi. Milleti yönetime, şeklî olarak değil, gerçek anlamda iştirak ettirdi. Türkiye coğrafyasında, çağ değiştirircesine iktisadî kalkınma hamlesi başlattı. Refahı, köylere kadar ulaştırdı. Bütün bu vasıflarıyla, Türkiye’nin unutulmaz liderleri arasında yer aldı.
Bu işler yapılırken CHP, iktidardan düşmüş olmanın burukluğu içerisinde ‘hırçın muhalefet’ yaptı. Türkiye’de gergin bir siyasî ortam oluşturuldu. Adnan Menderes bu gergin ortamı yumuşatmaya çalıştı ise de DP’nin diğer yöneticileri ile milletvekilleri, kendinden emin tavırlarıyla yumuşama eylemlerine katkıda bulunmadılar. Bu gerginlik içerisinde, farklı yorumlar sebebiyle doğruluğu tartışılır uygulamalar oldu. Bu uygulamalar ülkeyi 27 Mayıs 1960 ihtilâlinin eşiğine getirdi.
27 Mayıs 1960 ihtilâlinden sonra kurulan Yassıada Mahkemesi’nde idam cezasına çarptırıldı. İdam cezası, 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Adası’nda uygulandı. İdam edildiği adada toprağa verildi.
Adnan Menderes’in aziz naaşı, aynı kaderi paylaştıkları Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın naaşlarıyla birlikte, 17 Eylül 1990 tarihinde, Devlet Töreni ile İmralı’dan alınarak İstanbul Topkapı’da yaptırılan Anıt Mezar’a nakledildi.
Dr. MÜKERREM SAROL
Babası, Jandarma eski Genel Komutanlarından Osman Nuri Paşa’nın görev sebebiyle bulunduğu, o dönemde Osmanlı toprağı, günümüzde ise Lübnan’ın sınırları içinde olan Trablusşam’da 1909 yılında doğdu. 86 yaşında iken 8 Kasım 1995 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
1933 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni bitirdikten sonra Hamburg'da doğum ve kadın hastalıkları uzmanı oldu. 1938'de Türkiye'ye dönen Sarol, Aydın'da hükümet doktoru olarak çalışırken Adnan Menderes ile tanıştı ve siyasete atıldı. 1950'de Demokrat Parti'den (DP) İstanbul milletvekili seçildi. 9. ve 10. Dönem'de İstanbul, 11. Dönem'de Edirne milletvekili olarak Meclis’te bulundu. Devlet Bakanı olarak görev yaptığı dönemde, Başbakan Adnan Menderes'in yakın dostları ve çalışma arkadaşları arasındaydı.
6-7 Eylül 1955 Olayları sonrasında Menderes'in istifasını isteyen DP milletvekillerine karşı Menderes'e teklif ettiği ‘Hükümet adına değil, şahsî olarak, Adnan Menderes adına güvenoyuna başvurulması teklifi’ ile Menderes'in siyasî hayatının devamına vesile olmuştur. Bu yöntem, siyasî hayatımıza ‘Sarol Formülü’ olarak geçmiştir.
27 Mayıs 1960 Darbesi'nden Yassıada'da yargılanarak mahkûm olduysa da, 1964 affıyla hürriyetine kavuştu. 1975'ten sonra Adalet Partisi (AP) saflarında yer aldı.
KUŞBAKIŞI:
ADNAN MENDERES’İN GÜNLÜĞÜ (Siyasete Karışan Kan):
Fizik Yüksek Mühendisi Taşkın Tuna’nın, 4. baskısı Eylül 2007’de yapılan ‘Belgesel Roman’ türündeki eseri, Merhum Şehit Adnan Menderes’e abartılı övgüler yağdırmayan nâdir kitaplardan biridir.
Yazar, eserine, fantastik bir giriş yapıyor: Bir dost meclisinde ispirtizma yaptığını söyleyen kişi ile karşılaşır. Dostlarının medyum olması için ısrarlı tekliflerine fazla direnemez. Rahat bir koltuğa oturtulur ve seans başlar. Benliği ile düşünceleri arasında bir uzaklaşma olur, kendini bedensiz bir ruh gibi hisseder ve trans hâline geçer.
Sondaki aylarda evindeki odasında kendi kendine seanslar düzenler. Günün birinde Adnan Menderes’in ruhu ile özdeşleşir ve Adnan Menderes olarak yaşadıklarını anlatır. Anlattıklarını ses cihazına kaydeder. Seanslar yıllarca devam eder. Bant kayıtları deşifre edilir ve sonunda ‘Adnan Menderes’in Günlüğü’ isimli belgesel roman ortaya çıkar.
Menderes dönemine yetişemeyenler kadar o dönemleri çok iyi bilenlerin de merakla okuyabilecekleri bir eser, bir nev’i otobiyografi… Taşkın Tuna’nın etkileyici üslubu ve biyografi dışındaki bölümlerde yer alan derinlikli yorumlarıyla değer kazanıyor.
ŞÛLE YAYINLARI:
Alay Köşkü Caddesi Nu: 2-4 Kat: 3 Cağaloğlu, Fatih-İstanbul, Telefon: 0.212-528 23 57
Belgegeçer: 0.212- 528 25 89 e-posta: [email protected] www.şuleyayinlari.com
27 MAYIS DARBESİ VE BİZLER:
Türk demokrasi tarihinin en önemli kırılma noktalarından biri muhakkak ki 27 Mayıs 1960 Darbesi’dir. Bu elim hadise neticesinde Demokrat Parti kapatıldı ve dönemin cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakanı Adnan Menderes ve diğer devlet erkânı tutuklanarak yargılanmak üzere Yassıadaya götürüldüler. Artık ne onların hayatı eskisi gibi devam edecekti ne de ailelerinin…
27 Mayıs öncesinde ve sonrasında olayların içinde yaşamış olan Celal Bayar’ın kızı Nilüfer Bayar Gürsoy, eserinde 27 Mayıs’ın öncesi ve sonrası ile birlikte o dönemin Türkiye’sinin fotoğrafını kelimelerle gözler önüne seriyor.
13 X 21 santim ölçülerinde, 176 sayfalık kitap, Nisan 2014’te yayınlandı.
TİMAŞ YAYINLARI:
Alayköşkü Caddesi Nu: 11 Cağaloğlu, İstanbul.
Telefon: 0.212-511 24 24 Belgegeçer: 0.212-512 40 00
e-posta: [email protected] / www.timas.com.tr
BİR YİĞİT VARDI:
Araştırmacı yazar Erdal Şen, Adnan Menderes ve Demokrat Partiyle ilgili olarak çok titiz bir çalışma ve tarafsız bir bakışla Türkiye tarihini ve siyasetini inceliyor. Yorumlarını doğrulukları tartışılmaz belgelere dayandırıyor. Güçlü bir kalem, önemli bir dönemi, önemli bir olayı iç ve dış etkenleri ve neticelerini dirâyetle tahlil edip inandırıcı bir üslupla okuyucuya sunuyor. Siyaset ve devlet adamı Adnan Menderes’in insan yönünü öğrenmek isteyenler için yazılmış bir kitap…
Aydınlatıcı ve ufuk açıcı, siyasetle ilgilenenler kadar, Türkiye’nin neden bu durumda olduğunu soranları da tatmin edecek, ilgi, hüzün ve hayranlıkla bir solukta okunacak kaynak kitap…
YİTİK HAZİNE YAYINLARI:
Bulgurlu Mahallesi, Bağcılar Cadddesi Nu:1 Üsküdar, İstanbul Telefon: 0.216- 522 11 44 Belgegeçer: 0.216-522 11 41
e-posta: [email protected] www.hazineyayinlari.com
KISA KISA… / KISA KISA…:
BEN ADNAN MENDERES YÂNİ ASTIĞINIZ ADAM
Gürbüz Azak. Emre Yayınları, 2006
DEMOKRASİDEN DARBEYE / Babam Adnan Menderes / Aydın Menderes anlatıyor:
Taha Akyol. Doğan Kitap, 2011
MENDERES’İN DRAMI:
Şevket Süreyya Aydemir. Remzi Kitabevi, 1969
BİR DEVRE ADINI VEREN BAŞBAKAN ADNAN MENDERES:
Orhan Cemal Fersoy. Hür Yayınevi,1971
ADNAN MENDERES / Bir Başbakanın Trajik Sonu:
Ergün Ataoğlu. Nokta Yayınları, 2001
