KİTÂBİYAT - 231

Türkler târihte ilk defa Hun Türkleri olarak 375 yılında Balamir Han yönetiminde Avrupa’da görüldüler. Doğu Gotlarının (Ostrogotların) ve Batı Gotlarının (Vizigotların) büyük göçleri bu sebeple oldu. Balamir’den sonra Uldız (Yıldız) Han yönetimindeki Hunlar Roma topraklarına girdi. Uldız’ın hedefi Doğu Roma’yı etkisiz hâle getirmek sonra da Batı Roma üzerine yürümek ve İstanbul’u almaktı.

Uldız 410 yılında öldü. Yerine sırasıyla Karaton, Rua ve Atilla geçti. ‘Tanrı’nın Kırbacı’ olarak anılan Atilla Doğu Roma ile 434 yılında Margos, 447 yılında Anatolios antlaşmalarını imzaladı.  453 yılında 58 yaşında iken (bir rivâyete göre) ilk eşi İldiko tarafından zehirlenerek öldürüldü. Atilla’nın ölümünden sonra Hunlar önce dillerini, sonra dinlerini değiştirdiklerinden millî karakterlerini kaybettiler ve eriyip yok oldular. Avrupa Hun Devleti, 94 yıl hüküm sürdükten sonra tamâmen dağıldı.

Türklerin Avrupa’ya ikinci geçişi 1263 yılında 12.000 Türkmen’den oluşan bir grupla Sarı Saltuk yönetiminde oldu.

Târihçilerin esas aldığı geçiş 1352 yılında Orhan Gazi’in oğlu oğlu Şehzade Süleyman Paşa tarafından gerçekleştirildi. Bizans İmparatoru Kentakuzen, baş edemediği rakibi Paleolog tehlikesinden kurtulmak için Orhan Gazi’den yardım istedi. Süleyman Paşa 30 kişi ile Gelibolu’dan Çimpe Kalesi’ne girdi ve Paleolog’u bertaraf etti. Kısa zaman içerisinde Malkara, İpsala, Tekirdağ Osmanlı Devleti’nin eline geçti.   

Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki ilerleyişi Viyana kapılarına kadar devam etti.

Türklerin Avrupa Kıt’asında 561 yıl devam eden hâkimiyeti 1912-1913 yıllarında cereyan eden birinci ve ikinci Balkan savaşları ile Edirne’ye kadar geriledi.

Balkan göçleri, insanlık târihinde yaşanan en trajik hâdiselerin başında gelir. Buna rağmen o topraklarda, öksüz ve yetim, mağdur ve mazlum, ‘Evlad-ı Fâtihan’ olarak andığımız dindaşlarımız, soydaşlarımız vardır.

Emekli Kurmay Albay, Târihçi Doç. Dr. Hasip Saygılı; ‘Osmanlı’nın son 40 Yılında RUMELİ TÜRKLERİ ve MÜSLÜMANLARI / 1878-1918’ isimli kitabında, eserin adından da anlaşılacağı üzere Evlad-ı Fâtihan’dan bilgiler veriyor. Eserinin yazılış maksadını şöyle açıklıyor:

‘Osmanlı Devleti’nin son döneminde Rumeli'nin elden çıkışının perde arkası yeterince ele alınmış değildir. Mesele daha ziyâde cephelerde orduların bozulması ile izah edilmiştir. Oysa orduların düşman karşısında bozulması dahi fikrimizce sosyal bünyedeki arızaların su yüzüne çıkmasıdır. Bu kitap boyunca bu arızalara dikkat çekilmiştir.

Rumeli toprakları üzerinde diplomatik misyonlar, vahşi komiteciler, kiliseler ve mekteplerin Türk varlığını hedef alan çalışmaları karşısında dengeyi lehine çevirme imkânı bulamayan Osmanlı idâresi ayağının altındaki zeminin gün be gün kaydığına şâhit olmuştur.

1877-1878 Rus Harbi ile artık sarsılmaya başlamış Rumeli topraklarını tutabilmek için devletin çabaları Şehit Müşir Mehmed Ali Paşa'nın şehâdetinin anlatıldığı bölümde ortaya konulmuştur. Rahmetli Mareşalin mevcut Arnavut algısındaki olumsuz imajının hakikatle uyumsuz olduğu belgelerin tanıklığıyla gösterilmiştir.

Bu kitap diğer taraftan kaybedilen Rumeli'nin hikâyesinde belgelerin diliyle Bulgar, Yunan ve Sırp komitelerinin birbirleriyle ve Osmanlı güvenlik güçleri ile boğuşmalarının diplomatik temsilciler tarafından nasıl kollandığının farklı bakış açılarından özetlenmesidir. Osmanlı idâresi günlerinin sayılı olduğuna inanan silahlı çetelerin, Ortodoks din adamları tarafından nasıl kışkırtıldığı da bizzat kendi kaynaklarından gösterilmiştir. Rumeli’ye terör ve eşkıyalık eylemleriyle kan banyosu yaptırılırken metropolit ve piskopos mevkiindeki din adamlarının kendi cemaatlerini, ‘donunuzu satın silah alın...’,  ‘göze-göz istemiyorum. Göze karşı gözler istiyorum...’ çığlıkları ortaya konulmuştur.

Düvel-i muazzamanın silahlı müdâhale tehditleriyle Rumeli'de ıslahat yapmayı kabul eden Sultan Abdülhamid Han idâresine karşı özellikle Arnavutların şiddetli tepkisi aynı yıl içinde iki Rus konsolosunun katledilmesi sonucunu doğuracaktır. Rusya'nın Mitroviçe'de konsolosluk açma teşebbüslerine karşı duramadığı için ‘murtat’ (dinden dönmüş) olduklarını kabul ettikleri Türklerin kışlalarına silahlı saldırıya geçen Arnavutların birbirlerini ‘Hakîki Türk evlatları! Hücum...’ diye teşvik etmeleri sarsıcıdır.

Manastırda Askerlik şerefini koruyarak kendisini nöbet mahallinde dövmeye yeltenen Rus konsolosunu katleden jandarma neferi Halim'in Rus baskısı ile nasıl ipe çekildiğinin arka planı 113 yıl sonra bile ilgi çekici görünmektedir.

Bu kitapta yine Balkan Bozgunu için askerî mülâhazaların ötesinde en tepeden en aşağıya bütün ahalideki insan kalitesi düşüklüğünün felaketin esas sebebi olduğu örnek olaylarla iddia edilmektedir. Anlı şanlı Balkan şehirlerimizin düşmana harp edilmeden teslim edilmesi için eşrafın mazbata tanzim etmesi gibi düşüklükler örneklenmiştir. Ancak Balkanlardan Osmanlı Devleti'nin çekilmesi ile Müslüman ahalinin ‘Aman Sultan Reşad Gel Bizi Kurtar...’ diye feryada başlamasına da işâret edilmiştir.

Birinci Dünya Harbi'nde Sultan Reşad'ın cihad çağrısı ile Rumeli'de artık hudutlarımız dışında kalmış topraklardan, çoğunluğu Arnavut 50.000 Müslüman gönüllünün Türk Ordusunda silah başı yapması, arşiv vesikalarına dayalı olarak ortaya konan bu kitabın bir diğer bölümüdür.’ (s: 9-10)

Yazar, 2009-2010 yıllarında Kosova’da vazifeli olarak bulunduğundan; hâdiseleri, mahallinde ve belgeler üzerinde incelemek imkânına sâhip olmuştur. Bu sebeple pek çok kitapta bulunmayan veya yanlış aksettirilen bilgileri ilk elden okuyucuya sunmaktadır.

1903 yılında cereyan etmiş olmasına rağmen günümüzde hâlâ konuşulan konsolosların selamlanması meselesini anlatan bölüm alâka çekicidir.

Rus Konsolosu Aleksandır Rostkovski, şehir içinde Nüzhetiye Karakolu önündeki nöbetçinin kendisini selamlamadığını görünce, arabasından inerek nöbetçiye doğru hiddetle yürüyerek kendisini niçin selamlamadığını sormuştur. Yanında kavası ve üzerinde resmî konsolos kıyâfeti bulunmayan konsolos, Türk kaynaklarına göre nöbetçi jandarma neferi Halim’in yüzüne kamçı ile vurmuştur. Slav kaynaklarında ise nöbetçinin kimliğinin sorulduğu ileri sürülmektedir. Konsolosun ne dediğini anlamayan nöbetçi, silahını ateşleyerek konsolosu öldürmüştür. Fransız gazetesi, öldürülen konsolosun daha önce de aynı askeri tokatladığını yazmıştır. İngiliz Konsolosu ise, maktul konsolosun nöbetçi nefere öldürmek kastıyla tabanca ile ateş ettiğinden, nöbetçinin kendisini korumak için cinâyet işlemek mecburiyetinde kaldığını ifâde etmiştir.

Nöbetçi nefer muhakeme ve idam edilir.

Yazar, yaptığı inceleme neticesinde kanaatini şöyle açıklıyor ‘Düvel’i Muazama’ya mensup misyon temsilcilerinin kendilerini Osmanlı topraklarında mahallî halk ve memurlardan saygı ve nezâket bekleyen misâfir memurlar olarak değil, muhataplarını aşağılayarak terbiye etmeye çalışan koloni idârecileri gibi gördükleri anlaşılmaktadır.’  (s: 78-83)

4. bölümde, dikkat çekici bir konu işleniyor: Rus diplomatik misyonlarının Bulgar komitacılarla ilişkileri… Anlaşılıyor ki düvel-i muazzama, yalnız askerleri ile değil, din adamları ve diplomatlarıyla birlikte Osmanlı’ya saldırmaktadırlar. (s: 99-125)

                                                                                                                                                                                                                                                              
Yazar 6. Bölümde; Osmanlı Devleti’nin Balkan harbi’nde uğradığı bozgunun, çeşitli yönleriyle incelenmesine rağmen, savaş ile yaşanan çözülme arasındaki bağların ihmal edildiğini belirterek bu hususu mercek altına alıyor. (s: 163-179)

Bölgenin tanınmış sanatkârı ve kültür adamı İrfan Şekerci tarafından derlenen ‘Sultan Reşad Türküsü’ Kosovalı Türkler ve diğer Müslüman grupların, Balkan Harbi sonrası dönemdeki his ve düşüncelerini yansıtmaktadır.