Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev kapsamı ve içeriği bakımından emsalsiz sosyal reformlar paketini ilan etmiştir. Gelişmiş ülkelerdeki gibi %7 faizle ipotek karşılığı kredi, gelir vergisinin düşürülmesi, rekor düzeyde yükseköğrenim kurumlarında eğitim bursu, mikro kredilendirmenin genişletilmesi ve sosyal alanla doğrudan bağlantısı olmayan, fakat çevre durumunun ve sonuç itibariyle toplumun yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla gaz dağıtım ağının geliştirilmesi. Kısacası ülke lideri Kazakistan’da sosyal cennet inşa edilmesini planlamaktadır.
Öncelikle kısaca reformlar hakkında. Birincisi sadece Kazakistanlılar değil, yeryüzünün her sakini için önemli bir husus – konut konusu. Ülkenin demografik göstergeleri yeni metrekareleri gerektirecek kadar etkileyici. Kazakistan’ın inşaat sektörü genel olarak artan nüfusa konut sağlamaya hazır. İnşaat için alan da yeterli. Geçtiğimiz yıl Kazakistan’da rekor düzeyde – 11 milyon metrekare konut teslim edilmiştir. Bu yıl sayının artırılması öngörülmektedir.
Bu bağlamda tek sorun yıllık %14-16 olan kredi faiziydi. Nazarbayev kredi faizinin %7 düşürülmesi, ayrıca peşinatın azaltılması ve ödeme vadesinin 25 yılı kadar uzatılması önerisinde bulunmuştur. Bu planın hayata geçirilmesi için Nazarbayev yaklaşık 3 milyar $ çekecek ve bankaların yeni şartlarda vereceği ipotek karşılığı kredilerin satın alınmasına yönlendirecek özel şirketin kurulmasını teklif etmiştir.
Genel olarak plan, özellikle ülkenin finans sektörüne geçici yükün daha sonra fazlasıyla geri kazanılacağı göz önünde bulundurulur ise, oldukça gerçekçi görünüyor. Mantık basit: programın uygulanması bankacılık sektörünün ve konut inşaatının gelişimine ivme kazandıracak, bu da ek üretim alanlarının gelişmesini ve yeni istihdamların yaratılmasını sağlayacaktır.
İkinci reform çalışan Kazakistanlıları ilgilendirmektedir. Devlet başkanı aylık ortalama $200 altında ücretlilerin gelir vergisinin 10 misli düşürülmesini önermiştir. Bu oldukça ileri görüşlü bir hamledir. Yani çalışanların maaşı fiilen artacak, bununla birlikte işverenlerin yükü aynı kalacaktır.
Üçüncü girişim yükseköğrenimin elverişliliğinin artırılması ve öğrencilerin yaşam şartlarının iyileştirilmesine yöneliktir. Nazarbayev gelecek eğitim yılı için mevcut 54 bine ek olarak 20 bin burs ayrılması talimatını vermiştir. Bununla birlikte ek bursların yarısından fazlası teknik mesleklere yönlendirilecektir. Bu alandaki kadrolar her daim talep görecektir.
Dördüncü reform çerçevesinde Nazarbayev Kazakistanlıların mikro kredilendirmesinin geçtiğimiz yıla oranla 20 milyar tenge artırılması talimatını vermiştir. Bu önemli bir husustur: son yıllarda Kazakistan’da ağır şartlarda kredi veren “sabıkalı tefecilerin” sayısı artmıştır. Ve seçeneği bulunmayan insanlar bu şartları kabul etmek zorunda kalmışlardır. Artık ülke halkının seçeneği arttırılmalı, bu alandaki düzenlemeler ise sektörün gereksiz girişimcilerden arındırılmasını sağlayacaktır.
Ve sonuncu, beşinci girişim – ülkenin gaz dağıtım ağının genişletilmesi. Kazakistan Devlet Başkanı Kızılorda’dan Astana’ya kadar yeni gaz boru hattının döşenmesini önermektedir. Sosyal açıdan bu yeni istihdamların yaratılmasının yanı sıra toplumun yaşam kalitesinin artırılması demektir. Gaz dağıtım ağının genişletilmesi atmosfere emisyonların azaltılmasını, ülkenin orta ve kuzey bölgelerinin ekolojisinin iyileştirilmesini sağlayacaktır. Plana göre sadece başkentte emisyon miktarı 6 misli azalacaktır.
Kazakistan Devlet Başkanının sosyal reformları genel olarak hayata geçirilebilir ve uygulanabilir görünüyor. Gerçi hayata geçirilmesi muhtemelen kolay olmayacaktır. Belirli şartların yerine getirilmesi gerekmektedir, örneğin konut piyasası arzının düşük faizli kredi şartlarındaki talebi karşılaması için inşaat hızı en az iki misli artırılmalıdır. Burs sayısının artırılması ve yeni yatakhanelerin inşaatının yanı sıra eğitim alanlarının diğer sektörlerinde iyileştirmeler yapılmalı, devlet bursuyla eğitim almış mezunların ülkeye yarar sağlamaları için iş piyasasının reel ihtiyaçları ile ilişkilendirilmelidir. Vergi yükünün azaltılmasının kayıt dışı sektörünün artmasına sebep olmaması için Kazakistan’ın mali organları hazırlanmalıdır.
Yapılacak çok iş var, fakat tüm hedefler ulaşılabilir görünmektedir. Önemli olanı siyasi iradenin bulunmasıdır. Bu ise Kazakistan’ın mevcut otoritesinde vardır. Ve devlet başkanı bu açıkça kanıtlamıştır. Reformların sonuçlarına gelince, henüz konuşmak için erkendir. Ülkede uygulanacak reformların tüm ayrıcalıklarını Kazakistanlıların bir an önce hissetmeye başlayacaklarını umut ediyoruz.
Kemal TANER
Orta Asya Uzmanı, Bağımsız Gazeteci
