1171’de Hoy şehrinde İslam alimi Fahrettin ırz inin ilim ve irfanından nasiplenmiş Piri Türkistan Hoca Ahmet Yesevi’nin talebelerinden tasavvuf terbiyesi alan, Kirmani ile ilmine ilim katan ve Anadolu’nun Türkleşmesi esnasında göçebe Türkmenlerin meslek öğrenmeleri için vazife yapmış pir, Ahi Evran-ı Veli…
Ahilik’de bir de Bacı Erenler vardır.
Anadolu Selçuklular zamanında bu hanımlar teşkilatı Fakiregan diye anılmışlar. Fakat bu hanımlar birbirlerine Bacı diye hitap ettikleri için yaygın olarak Bacıyan (Bacılar) denir. Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı, Bacı Teşkilatı’nın bilinen ilk lideri. Fatma Bacı, erenler ve dervişlerin saygı gösterdiği, Hacı Bektaş-ı Veli’nin de sık sık ziyaret ettiği ve saygı duyduğu yaşlı bir Bacı Eren. Bu yüzden kendisine Kadın Ana da denir. Bu yaşlı ananın erenler meclisine girdiği, bazen erenlere sofra hazırladığı, misafirleri ağırladığı babasından kalan servetini erenler yoluna harcadığı da bilinir. Babası Mutavasavvıf ve fıkıh âlimidir. Künyesi Ebu Hamid olup Evhadüddin lakabı ve Kirmani nispeti ile tanınırdı.
Bacıların diğer bir hizmet ve faaliyet sahaları, askeri alandadır. Moğolların 1243 yılında Kayseri'yi kuşatmaları sırasında Ahilerle beraber Bacı Örgütüne mensup kadınlar, şehrin savunmasına filen katılmışlar ve düşmanı şehre 15 gün boyunca sokmamışlar. Yine uç bölgelerde Türkmen aşiretler arasında savaşçı kadınlar vardı. Onların hepsi Bacı Teşkilatı’ndandı.
Kaşgarlı Mahmut, Divan-ü Lügat-it-Türk adlı eserinde şöyle der bize; “Allah’ın devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin de yuları Türklerin eline verildi.
Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Hak’tan ayrılmayan Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türler tarafından her arzularına eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden korudular.”
