Haber: Mert Osman Erman
Sığınmacılar ve aktivistler, BBC'ye korkutma taktiklerinin toplulukları paramparça ettiğini söylüyor.
"En sevgili oğlum," dedi Alim'in annesi ekranda belirirken. "Ölmeden önce seni göreceğimi düşünmemiştim."
Alim - gerçek adı değil - altı yıl sonra ilk kez mülteci olarak İngiltere'ye kaçtığından beri annesiyle iletişim kurduklarında duygusal bir an yaşadığını söylüyor.
Ancak bu an buruktu: aramayı başkası kontrol ediyordu. Bütün Uygurlar gibi - çoğunluğu Çin'in kuzeybatısındaki Müslüman azınlık - Alim'in annesi yoğun gözetim ve kontrol altında yaşıyor. Birbirleriyle doğrudan iletişim kuramazlardı.
Bunun yerine, bir aracı Alim'i ve annesini iki ayrı cep telefonundan aradı. Telefon ekranlarını birbirine doğru tutarak, çift birbirlerini titrek görüntülerde görebilir ve hoparlörlerden gelen kısık sesi duyabilirlerdi.
Alim'e göre neredeyse hiç konuşmadılar ve aramaların çoğunu gözyaşları içinde geçirdiler.
Annemin arkasında gördüğüm düz beyaz duvarın Xinjiang'daki evinde mi, yoksa Çin hükümetinin iddia edilen bir mülteci kampında mı olduğunu bilmiyorum. Çin uzun süredir bu iddiaları reddediyor.
Ancak Alim, annesiyle bu temasın bir bedelle geleceğini biliyordu - çünkü aramayı düzenleyen kişi bir Çinli polis memuruydu. Polis memuru tekrar aradığında, Alim'e Uygur insan hakları savunucularının toplantılarına katılmasını, istihbarat toplamasını ve bilgileri Çin devletine iletilmesini istedi.
"İngiltere'de bir Çin karşıtı protesto olduğunda beni ararlar ve kimlerin katılacağını sorarlar," diyor Alim, BBC ile casusluk yapması için yapılan telefon görüşmelerini paylaşıyor.
Alim, liderlerle arkadaş olmak için para teklif edildi. Birçoğu İngiltere vatandaşı olan kampanya gruplarının liderlerini restoranlara götürerek masrafları karşılamak suretiyle.
Polis memuru, şüphelerin yeni kazandığı servetle ilgili olarak şirket kurmayı önerdi. Zaten tam olarak bu amaç için başkaları adına kurulmuş çok sayıda şirket olduğu söylendi Alim'e.
Reddetmesi durumunda ailesinin zarar görebileceği ima edilen tehdit, onu zor bir durumda bıraktı.
"Benim ailemi rehin alıyorlar," diyor Alim. "Karanlık bir an yaşıyorum."Hükümetlerin diasporalarını yurtdışında kontrol etmek için kullandığı taktiklere "uluslararası baskı" adı verilir.
Araştırmalar, özellikle bu türün - ev ülkesindeki aile üyelerine video çağrılarıyla erişimi kontrol etmek için dış ülkelerdeki uyum karşılığında - Çin polisi tarafından yaygın olarak kullanıldığını gösteriyor.
Şimdiye kadarki en kapsamlı araştırmaları, İngiltere'deki Sheffield Üniversitesi'nden Dr. David Tobin ve meslektaşı Nyrola Elimä yapmıştır. Uygur diasporasının birkaç ülkede 200'den fazla üyesiyle görüşmüş ve anket yapmışlardır. Dr. Tobin, Çin dışında yaşayan tüm Uygurların uluslararası baskının kurbanı olduğunu söylüyor.
"Family separation is the central tactic," diyor. Telefon görüşmeleri teknik olarak mümkün olsa da, Çin'de yaşayan akrabalar telefonlara cevap vermiyorlar, diyor Dr. Tobin. Aramaların izlendiği varsayılıyor ve özgürce iletişim kurmanın onları riske atacağından korkuluyor. Bu aile bağlarının koparılması, Çin polisinin, aileye uyum sağlamaları için sıkı bir şekilde yönetilen erişim sunmasına ve aksi takdirde aile için sonuçlarla tehdit etmesine olanak tanıyor.
İngiltere'de, Dr. Tobin 400 kişilik bir nüfustan 48 Uygur'u anket yapmış veya görüşmüştür. Bunlardan üçte ikisi doğrudan Çin polisi tarafından arandıklarını ve casusluk yapmaya, savunuculuk işlerinden kaçınmaya veya medyayla konuşmayı bırakmaya zorlandıklarını bildirmişlerdir.
Ancak İngiltere'deki Uygurlar en kötü etkilenenlerden uzaktadır.
Türkiye, geleneksel olarak Çin dışında yaşayan Uygurlar için güvenli bir liman olup, 50.000 Uygur, Çin'in dışında en büyük topluluklardan birinde yaşamaktadır. 148 kişilik katılımcıların %80'i Çin makamlarından benzer tehditler bildirdi. Abdurehim Paraç, 2014'te İstanbul'a gelmiş, bir yıl önce Çin'den kaçmıştır.
"Turkey was completely different to anything we'd experienced. We could travel wherever we wanted. The police didn't bother us," he says. "I couldn't believe such a life was possible."
Ancak son yıllarda, Türkiye'deki Uygurlar için durum değişmiştir. Çin'deki polislerin birbirleri üzerinde casusluk yapmaya zorlamasıyla ilgili raporlar topluluğun içinde dolaşmış, onların dayanışma duygusunu parçalamıştır. Facebook'ta paylaşılan bir videoda, akranları tarafından yakalanan ve dövülen genç bir Uygur adam, Pekin adına casusluk yapmaktan itiraf ederek sıkıntılı bir ifade verir. Görüntünün etrafındaki koşullar belirsizdir, ancak görüntü, Uygur topluluğu arasında dolaştırılmış ve adam internet ortamında geniş çapta kınanmıştır.
Abdurehim, bu gibi hikayelerin birikmesinin etkili olduğunu söylüyor.
"Young people are distancing themselves from Uyghur protests and meetings. They are worried that people there might be spies," he says. "China's plan is working."
Dr. Tobin, Türk makamlarının olan biteni farkında olduklarını ve tepki vermek için yavaş davrandıklarını düşünüyor. "Bir ülkenin Çin'in yatırımlarından ne kadar bağımlı olduğu, işbirliği yapma olasılığını veya gözlerini kapatma olasılığını o kadar arttırır," diyor.
Son yıllarda, Türkiye'nin Çin'e karşı daha yakınlaştığı düşünülüyor ve Türkiye'nin Uygur topluluğunu koruma taahhüdü sorgulanmıştır.
Türk hükümeti isteğimize cevap vermedi.Ancak Çin, ekonomik üstünlüğe sahip olduğu ülkelerdeki insanları hedef almıyor.
Washington DC'deki Uygur İnsan Hakları Projesi'nde çalışan Amerikalı doğumlu aktivist Julie Millsap, Çin'in onu kayınbiraderleri aracılığıyla baskı altına almaya çalıştığını söylüyor. Eşi Han Çinlisi, ülkenin en büyük etnik grubunun bir parçası ve iki kişi Çin'de tanışıp 2020'de ABD başkentine taşındılar.
Julie, Uygurlar adına kampanya başlattıktan sonra, yerel polislerin, onun uzak akrabalarını ziyaret ettiğini ve "arkadaş olmak istediklerini" söylediklerini belirtiyor.
Julie ve eşi, kendisinin baldızının telefonundan tehdit dolu mesajlar aldılar ve Julie'nin çocuklarının "yetim olarak sona erebileceğini" öne sürdüler. Julie, polisin ona bunları göndermeye talimat verdiğini düşünüyor.
Geçtiğimiz günlerde Washington DC'deki kocası ile Çin'deki kızkardeşi arasında yapılan bir video görüşmesinde, polisin yanlarına uğraması ve Julie'nin anıyı kaydetmesine olanak tanıdı ve bir polis memurunu doğrudan yüzleştirdi.
"Stammered and asked us not to misinterpret his intentions," she says. The officer told her police were arranging visits to all local families with US relatives, in light of the "delicate" relationship between the US and China. Julie tanınmış bir Amerikalı ve bir Han Çinli ailesinin, Uygurların sahip olmadığı bir güvenlik derecesine sahip olduğunu kabul ediyor. "But we're still talking about police harassment, about threats, about a daily reality that is anything but good," she says.
She thinks it is alarming that Chinese authorities feel comfortable targeting foreign citizens and attempting to dictate their work.The US government is beginning to address the problem formally.
ABD hükümeti sorunu resmi olarak ele almaya başlıyor.
In March, senators introduced the Transnational Repression Policy Act, listing a range of abuses including "coercion by proxy", which covers threats to family members overseas. If passed, the law would see the creation of a dedicated phone line to report threats, and prompt Congress to bring sanctions against perpetrators wherever possible.
Mart ayında, senatörler, "coercion by proxy" olarak bilinen, aile üyelerine yönelik tehditleri de kapsayan bir dizi kötü muameleyi listeleyen "Transnational Repression Policy Act"ı tanıttılar. Yasalar kabul edilirse, tehditleri bildirmek için ayrılmış bir telefon hattının oluşturulması ve Teksas Kongresi'nin mümkün olduğunca suçlulara yaptırım uygulaması sağlanacaktır.
Norveç'te bulunan Uygur hakları savunucusu Abduweli Ayup, ABD yasalarının doğru bir adım olacağını düşünüyor, ancak Batı hükümetlerinin daha ileri gitmeleri gerektiğini söylüyor. Her bir vaka yetkililere bildirildiğinde, soruların doğrudan Çin hükümetine yönlendirilerek aile üyelerinin güvende olduğu konusunda güvence istenmelidir diyor.
"We are your citizens, your neighbours and your taxpayers. Our governments should take some responsibility," says Mr Ayup.
"Vatandaşlarınız, komşularınız ve vergi mükellefleriniz biziz. Hükümetlerimiz biraz sorumluluk almalı," diyor Bay Ayup.
Dr. Tobin, bu sorunu çözmede içinde bulunan komplikasyonları tanıyor. "'Ailenle konuşmak ister misin?' demek suç değildir. Tehdit olduğunu biliyoruz. Toplulukları parçaladığını, ruh sağlığı sorunlarına ve travmaya neden olduğunu biliyoruz, ancak bu, İngiliz topraklarında bir suç değil," diyor.
İngiltere İçişleri Bakanlığı, yurtdışındaki eleştirmenleri sindirmeye yönelik girişimlerin "kabul edilemez" olduğunu, uluslararası baskı konusundaki iç incelemenin devam etmekte olduğunu ve tüm bu tür olayların yetkililere bildirilmesi gerektiğini söylüyor.
Londra Çin Büyükelçiliği, uluslararası baskı iddialarını "tamamen asılsız" olarak nitelendirerek şunları söylüyor: "Çin hükümeti, Uygurları ve onların yurtdışındaki akrabaları ile iletişimlerini yasalara uygun olarak korur."
Alim, durumunu polise bildirmeme karar verdi, ancak durumunu Londra'daki Uygur hakları savunucularının bir grubuna itiraf etti.
Grubun liderlerinden biri, bu tür isteklerin çok yaygın olduğunu ve topluluğun bütünlüğüne zorluklar getirdiğini, ancak savunuculuk çalışmalarının devam edeceğini ısrarla belirtti. Deneyimlerine göre, Çin polisinden gelen neredeyse tüm teklifler reddediliyor.
Alim, kararına ulaşmadan önce konuyla boğuştu. "Başkalarını ailem için ihanet etmenin, milletimi satacağım anlamına geleceğini fark ettim ve bunu yapamazdım.
"Eğer bunun bedeli buysa, kabul ederim." O da Çin'in teklifini reddetti.
