150 sadece 150 midir?

11 Eylül 1920’den Mayıs 1923’e kadar görev yapan 14 İstiklal Mahkemesi’nde ‘casusluk’, ‘bozgunculuk’, ‘asker kaçağı olmak’, ‘eşkıyalık yapmak’, ‘saltanat yanlısı olmak’ ve ‘isyancılık yapmak’ suçundan toplam 59.164 kişi yargılanmış, bunların 41.678’ine çeşitli cezalar verilmiş, 1054 idam cezası infaz edilmişti.
Ama maalesef rejim kendini güvende hissetmek için insan öğütmeye devam etmeyi kendini mecbur hissediyordu. Aslına bakılacak olursa bu yeni kurulan tüm rejimlerin ortak paydası idi. Çünkü arada masum da yanmış pek acıyamazdı. Bunu düşünecek ne zaman ne de gerekli hukuki mekanizmalar vardı.
Suçtan listeye değil, listeden suça gidilecekti.
Neden 150 kişi belirlendiği de başka bir tartışma konusudur.
Neden 153 değil?
148 değil de 150?
İşte burası tarihi sırrını saklamaktadır.
Önce rejime muhalif ne kadar kişi varsa listelenmiş sayı üç haneli rakamlara ulaşınca işin abartıldığı düşünülerek biraz liste hafifletilmiştir. Önce 600 sonra 300,en son 149 kişi olarak belirlenmiştir. Sonrada rakam düz olsun diye 150 olmuştur. Lozan antlaşmasında geçen 150 kişiden fazla sürgüne gönderilemez maddesi uyarınca 150 de son bulmuştur. 150’likler adı verilen ve 23 Nisan 1924 tarihinde Bakanlar Kurulu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin oturumunda saptanan bu listeye 1 Haziran 1924 tarihindeki kararla "Köylü Gazetesi" sahibi Refet Bey de eklenerek nihai şekliyle 150 kişi olarak kabul edilmiştir.

PEKİ, AF SÜRECİ NASIL OLUŞTU?
1933 yılında Cumhuriyet’in 10. yıldönümü şerefine genel af ilan edilmesi düşünüldüğünde eski Şark İstiklal Mahkemesi üyelerinden Urfa Mebusu Ali Saip Ursavaş 150’liklerin de affa dâhil edilmesini önerdi ancak bu öneri kabul edilmedi. 150’liklerin affı ancak 1938 yılında mümkün oldu. Çünkü artık Cumhuriyet oturmuş, rejim muhaliflerinin sesi tümüyle kısılmış, 150’liklerin yarısı ölmüştü, diğer yarısı yaşlı ve hastaydı.
Mustafa Kemal’i affa yönelten somut olayın ise 150’likler arasında olan ve 20 yıl Suriye’de yaşayan Refik Halit’e duyduğu sempati olduğu söylendi. Yakup Kadri’ye göre Refik Halit Türkiye’de bu 20 yıl içinde yaşananları anlatan Deli adlı bir komedi kaleme almıştı. Mustafa Kemal bir toplantıda bu eseri kahkahalarla okumuş ve “Bu Refik Halit’in yirmi yıllık bir akıl hastasının, şuuru yerine gelip kendisini baştanbaşa değişmiş bir Türkiye’de bulunca tekrar delirişini gösteren bir tiyatro eseridir” demişti. Mustafa Kemal’in “Ne yapacaksak yapalım, onun bir an evet memlekete dönmesinin çaresine bakalım” demesi üzerine, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, yazarın bir sınır karakoluna teslim olmasını, oradan da “nezaketle Ankara’ya gönderilmesi” şeklinde bir çözüm bulmuş, ancak Refik Halit bu teklifi kabul etmediği için genel af yoluna gidilmişti.
Öncellikle bu liste ülkede Çerkezlere yönelik ciddi darbe yapmıştır. Milli mücadele sürecinde aktif olarak yer alan Çerkezler haksızlığa uğradıkları yadsınamaz bir gerçekliktir.

150’LİKLERİN HEPSİ YURDA DÖNDÜ MÜ?
28 Haziran 1938 tarihinde, Yüzellilikler'in yurda girmelerini engelleyen kanun kaldırılsa da başta Çerkez Ethem olmak üzere pek çok muhalif ve saltanat taraftarı geri dönmemiştir. Bu listenin 600 kişilik ilk hali açıklanmamıştır.
150’likler Listesi:

Vahdettin’in Maiyeti:
1. Yaver-i Has Kiraz Hamdi.
2. Hademe-i Hassa Kumandanı Zeki.
3. Hazine-i Hassa müfettişlerinden Kayserili Şaban Ağa.
4. Tütüncübaşı Şükrü.
5. Serkarin Yaveri Ömer Paşa.
6. Yaverandan Erkân-ı Harp Miralayı Tahir.
7. Seryaver Ahmet Avni Paşa.
8. Hazine-i Hassa Müdürü ve Defter-i Hakani Emini Refik.

Kuvve-i İnzibatiye’ye Dâhil Kabine Üyeleri:
9. Şeyhülislam Mustafa Sabri.
10. Adliye Nazırı Ali Rüşdi.
11. Ziraat ve Ticaret Nazırı Cemal.
12. Bahriye Nazırı Cakacı Hamdi Paşa.
13. Maarif Nazırı Rumbeyoğlu Fahreddin.
14. Ziraat ve Ticaret Nazırı Kızılhançerli Remzi.

Sevr Antlaşmasını İmzalayan Heyet Üyeleri:
15. Maarif Nazırı Hadi Paşa.
16. Ayandan Şûra-yı Devlet Reisi Rıza Tevfik.
17. Bern Eski Sefiri Reşad Halis.

Kuvve-i İnzibatiye’ye Dâhil Olanlar:
18. Kuva-yı İnzibatiye Başkumandanı Süleyman Şefik Paşa.
19. Yaveri Süvari Yüzbaşısı Bulgar namıyla maruf Tahsin.
20. Kuva-yı İnzibatiye Erkan-ı Harbiye Reisi Miralay Ahmet Refik.
21. Kuva-yı İnzibatiye Mitralyöz Kumandanı ve Damat Ferit’in Yaveri Tarık Mümtaz.
22. Kuva-yı İnzibatiye kumandanlarından İzmir Kolordusu Kumandanı Ali Nadir Paşa.
23. Kuva-yı İnzibatiye mensuplarından ve Nemrut Mustafa Divan-ı Harp Üyesi Kaymakam Fettah.
24. Kuva-yı İnzibatiye mensuplarından ‘Çopur’ Hakkı.

Mülkiye ve Askeriye Mensupları:
25. Bursa Valisi Gümülcineli İsmail.
26. Ayandan Konyalı Zeynelabidin.
27. Cebelibereket Mutasarrıf-ı sabıkı Fanizade Mesut.
28. Hürriyet ve İtilaf Fırkası lideri Miralay Sadık.
29. Malatya Mutasarrıfı Bedirhani Halil Rahmi.
30. Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü.
31. Divan-ı Harp Reisi Nemrut Mustafa Paşa.
32. Uşak Belediye Reisi Hulusi.
33. Adapazarı Kaymakamı ‘Hain’ Mustafa.
34. Tekirdağ Müftüsü Hafız Ahmet.
35. Afyonkarahisar Mutasarrıfı Sabit.
36. Gazi Ayıntap (Gaziantep) Mutasarrıflığı’nda bulunmuş Celal Kadri.
37. Hürriyet ve İtilaf Katib-i Umumisi Adanalı Zeynelabidin.
38. Mülga [Kaldırılmış] Ayan’dan Evkaf Nazırı Vasfi Hoca.
39. Harput Valisi Ali Galip.
40. Bursa Vali Vekili Aziz Nuri.
41. Bursa Müftüsü Ömer Fevzi.
42. İzmir Kadı Müşaviri Ahmet Asım.
43. İstanbul Muhafızı Natık.
44. Dâhiliye Nazırı Ayan’dan Adil.
45. Dâhiliye Nazırı Ayan’dan Mehmet Ali.
46. Edirne Valisi ve Şehremini Vekili Salim (Mirimiran).
47. Kütahya’da Yunanlılara mutasarrıflık eden Hoca Rasihzade İbrahim.
48. Adana’da valilik eden Abdurrahman.
49. Karahisar-ı Şarki [Şebinkarahisar] Mebusu Ömer Fevzi.
50. İşkenceci namıyla maruf Mülazım Adil.
51. İşkenceci namıyla Maruf Mülazım Refik.
52. Kırkağaç Kaymakamı Şerif.
53. Çanakkale Mutasarrıfı Mehmet Mahir.
54. İstanbul Merkez Kumandanı Emin.
55. Kilis’te kaymakamlık eden Sadullah Sami.
56. Dâhiliye Nezareti Dava Vekili ve Bolu Mutasarrıfı Osman Nuri.

Ethem Bey ve Yandaşları:
57. Ethem Bey.
58. Ethem’in biraderi Reşit.
59. Ethem’in biraderi Tevfik.
60. Kuşçubaşı Eşref [Teşkilat-ı Mahsusa’nın başkanlarından]
61. Kuşçubaşı Eşref’in biraderi Hacı Sami.
62. İzmirli Akhisar Kumandanı Yüzbaşı Küçük Ethem.
63. Düzceli Mehmetoğlu Sami.
64. Burhaniyeli Halil İbrahim.
65. Susurluk’tan Demirkapılı Hacı Ahmet.

Çerkez Kongresi Üyeleri:
66. Hendek Kazası’nın Sümbüllü Karyesi’nden Bağ Osman.
67. Eski İzmir Mutasarrıfı İbrahim Hakkı.
68. Baraev Sait.
69. Berzek Tahir.
70. Adapazarı’nın Harmantepe Karyesi’nden Maan Şirin.
71. Söke Ereğlisi’nin Teke Karyesi’nden Koca Ömeroğlu Hüseyin.
72. Adapazarı’nın Talustanbey Köyü’nden Bağ Kamil.
73. Hamte Ahmet.
74. Maan Ali.
75. Kirmastı’nın Karaosman Karyesi’nden Harunelreşid.
76. Eskişehirli Sefer Hoca.
77. Bigalı Nuri Beyoğlu İsa.
78. Adapazarı’nın Şahinbey Karyesi’nden Kazım.
79. Gönen’in Tuzakçı Karyesi’nden Lampat Yakup.
80. Gönen’in Bayramiç Karyesi’nden Kumpat Hafız Sait.
81. Gönen’in Keçe Karyesi’nden mütekait Binbaşı Ahmet.
82. İzmir’de Dava Vekili Bazeduruğ Sait.
83. Şamlı Ahmet Nuri.

Polisler:
84. İstanbul Polis Müdürü Tahsin.
85. İstanbul Polis Müdür Muavini Kemal.
86. Emniyeti Umumiye Müdür Muavini Ispartalı Kemal.
87. İstanbul Polis Müdüriyeti Birinci Şube Müdürü Şeref.
88. İstanbul Polis Müdüriyeti Birinci Kısım Başmemuru Hafız Sait.
89. Arnavutköy Merkez Memuru Hacı Kemal.
90. Polis Başmemurlarından Namık.
91. Şişli Komiseri Nedim.
92. İzmir Merkez Memuru, Edirne Polis Müdürü ve Yalova Kaymakamı Fuad.
93. Adana’da polis memurluğu eden Yolgeçenli Yusuf.
94. Unkapanı Merkez Memuru Sakallı Cemil.
95. Büyükdere Merkez Memuru Mazlum.
96. Beyoğlu İkinci Komiseri Fuad.

Gazeteciler:
97. Serbesti Gazetesi sahibi, Hürriyet ve İtilaf azasından Mevlanzade Rıfat.
98. İstanbul Gazetesi sahibi Sait Molla.
99. İzmir’de Müsavat Gazetesi Sahibi ve Eski Muharriri, Darülhikmet Azası İzmirli Hafız İsmail.
100. Aydede Gazetesi sahibi ve Posta Telgraf eski Müdür-ü Umumisi Refik Halit.
101. Bandırma Adalet Gazetesi sahibi Bahriyeli Ali Sami.
102. Edirne’de Teemin ve Elyevm, Selanik’te Hakikat gazeteleri sahibi Neyyir Mustafa.
103. İzmir’de Köylü Gazetesi Baş Muharriri Ferid.
104. Alemdar Gazetesi sahibi Refii Cevat.
105. Alemdar Gazetesi’nden Pehlivan Kadri.
106. Adana’da Ferda Gazetesi sahibi Fanizade Ali İlmi.
107. Balıkesir’de İrşad Gazetesi sahiplerinden Trabzonlu Ömer Fevzi.
108. Halep’te Doğru Yol Gazetesi sahibi Hasan Sadık.
109. Köylü Gazetesi Sahibi ve Müdürü İzmirli Refet.
Diğer Şahıslar:
110. Tarsuslu Kamil Paşazade Selami.
111. Tarsuslu Kamil Paşazade Kemal.
112. Süleymaniyeli Kürt Hakkı.
113. Mustafa Sabri Hoca’nın oğlu İbrahim Sabri.
114. Fabrikatör Bursalı Cemil.
115. İngiliz Casusu Meşhur Çerkez Ragıp.
116. Fransız Zabitliği yapan Haçinli Kazak Hasan.
117. Eşkıya Reisi Süngülü Davut.
118. Binbaşı Çerkez Bekir.
119. Fabrikatör Bursalı Cemil’in kayınbiraderi Necip.
120. İzmir Umur-u İslamiye Müftüsü Ahmet Hulusi.
121. Uşak’ta Madanoğlu Mustafa.
122. Gönen’in Tuzakçı Karyesi’nden Yusufoğlu Remzi.
123. Gönen’in Bayramiç Karyesi’nden Hacı Kasımoğlu Zühdü.
124. Gönen’in Balcı Karyesi’nden Kocagözün Osmanoğlu Şakir.
125. Gönen’in Muratlar Karyesi’nden Koç Mehmetoğlu Koç Ali.
126. Gönen’in Ayvacık Karyesi’nden Mehmetoğlu Aziz.
127. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Bağcılı Ahmetoğlu Osman.
128. Susurluk’un Yıldız Karyesi’nden Molla Süleymanoğlu İzzet.
129. Gönen’in Muratlar Karyesi’nden Hüseyinoğlu Kara Kazım.
130. Gönen’in Balcı Karyesi’nden Bekir oğlu Arap Mahmut.
131. Gönen’in Rüstem Karyesi’nden Gardiyan Yusuf.
132. Gönen’in Balcı Karyesi’nden Ömeroğlu Eyüp.
133. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Talustanoğlu İbrahim Çavuş.
134. Gönen’in Balcı Karyesi’nden Topallı Şerifoğlu İbrahim.
135. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Topal Ömeroğlu İdris.
136. Manyas’ın Boycaağaç Karyesi’nden Kurhoğlu İsmail.
137. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Muhtar Hacı Beyoğlu Canbulat.
138. Marmara’nın Kayapınar Karyesi’nden Yusufoğlu İshak.
139.Manyas’ın Kizik Karyesi’nden Ali Beyoğlu Sabit.
140. Gönen’in Balcı Karyesi’nden Deli Hasanoğlu Salim.
141. Gönen’in Çerkez Mahallesi’nden Makineci Mehmedoğlu Osman.
142. Manyas Değirmenboğazı Karyesi’nden Kadiroğlu Kamil.
143. Gönen’in Keçidere Karyesi’nden Hüseyinoğlu Galip.
144. Manyas Hacı Yakup Karyesi’nden Çerkez Saitoğlu Salih.
145. Manyas’ın Hacı Yakup Karyesi’nden Maktul Şevket’in biraderi İsmail.
146. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Abdullahoğlu Deli Kasım.
147. Gönen’in Çerkez Mahallesi’nden Hasan Onbaşıoğlu Kemal.
148. Manyas’ın Değirmenboğazı Karyesi’nden Kadiroğlu Kemal’in biraderi Kazım Efe.
149. Gönen’in Kizik Karyesi’nden Pallaçoğlu Kamil.
150. Gönen’in Keçeler Karyesi’nden Tuğoğlu Mehmet Ağa.